Ukraińska obrona przeciwlotnicza. Tarcza, która uratowała Kijów przed upadkiem

Bez skutecznej obrony przeciwlotniczej obrona Ukrainy i efektowna kontrofensywa w późniejszych miesiącach nie byłyby możliwe. Rosjanie nie zdołali całkowicie obezwładnić ukraińskiego "parasola". W rezultacie rosyjskie lotnictwo – mimo przewagi – nie ma na ukraińskim niebie swobody działania. Ograniczona jest także skuteczność rosyjskich ataków rakietowych. W jaki sposób Ukraińcy zorganizowali swój system obrony przeciwlotniczej?

Samobieżny, artyleryjsko-rakietowy system przeciwlotniczy 2K22 TunguskaSamobieżny, artyleryjsko-rakietowy system przeciwlotniczy 2K22 Tunguska
Źródło zdjęć: © Weapons and Warfare
Łukasz Michalik

Ukraiński system obrony przeciwlotniczej został częściowo zneutralizowany na długo przed rozpoczęciem przez Rosję działań wojennych. Jeszcze w 2013 r., decyzją administracji prezydenta Wiktora Janukowycza, Ukraina rozformowała część swoich wojsk przeciwlotniczych, wycofując ze służby m.in. stare systemy S-200 Wega i część systemów S-300.

W rezultacie tych działań w przededniu rosyjskiej agresji w lutym 2022 r. ukraińskie siły przeciwlotnicze opierały się na dwóch filarach.

Były to systemy S-300, reprezentowane przez zmodernizowany wariant S-300PS o zasięgu około 70 km, i posadowione na gąsienicowych podwoziach systemy 9K37 Buk (Buk-M1) pozwalające na niszczenie celów odległych o około 30 km. Co istotne, broń ta może zwalczać także pociski samosterujące i - na znacznie krótszych dystansach - pociski balistyczne.

Wyrzutnia systemu 9K37 Buk
Wyrzutnia systemu 9K37 Buk © Mil.in.ua

Równie ważną częścią systemu obronnego były i pozostają automatyczne centra dowodzenia, jak Seneż–M czy Poljana-D4 (na szczeblu brygady, może współdziałać z systemami Buk i S-300, a także samolotami).

Dzięki temu rozwiązaniu ukraińska obrona przeciwlotnicza, uznawana przez ekspertów za jedną z silniejszych w Europie, w chwili rosyjskiego ataku stanowiła spójną całość, działając jako ogólnokrajowy system, a nie odosobnione, lokalne punkty oporu.

Ukraiński system obrony przeciwlotniczej

Dzięki temu rosyjskie lotnictwo, mające ilościową, ale także jakościową przewagę nad lotnictwem ukraińskim, miało bardzo ograniczone możliwości działania. Choć zwłaszcza w początkowym okresie wojny było w stanie uzyskać lokalną przewagę, to o panowaniu nad ukraińskim niebem nie było i nie ma mowy.

Choć ukraińskie lotnictwo poniosło prawdopodobnie bardzo poważne straty, Rosjanie nie są w stanie wykorzystać tego powodzenia właśnie z powodu skuteczności ukraińskiego systemu obrony przeciwlotniczej.

Obrona przeciwlotnicza wojsk lądowych

Zwłaszcza że poza Bukami i S-300 (obrona przeciwlotnicza to od 2004 r. formalnie część sił lotniczych Ukrainy) ukraińskie siły zbrojne mają także inne modele broni przeciwlotniczej, wchodzące w skład wojsk lądowych.

Należą do nich m.in. holowane, artyleryjskie zestawy ZU-23-2 uzbrojone w podwójnie sprzężone działka kalibru 23 mm (w Polsce zmodernizowane zestawy tego typu wchodzą w skład systemu Pilica). Znacznie większymi możliwościami dysponują systemy wyposażone w radiolokatory.

To systemy krótkiego zasięgu, przeznaczone do obrony konkretnych obiektów czy oddziałów. Charakterystyka tej broni jest pochodną radzieckiej doktryny z czasów zimnej wojny, gdy Rosjanie, planując zmasowane uderzenie na Zachód, dbali o to, by nacierającym wojskom zapewnić skuteczną obronę przeciwlotniczą.

Dlatego w ZSRR powstało wiele typów mobilnych, autonomicznych systemów przeciwlotniczych, zdolnych do towarzyszenia poruszającym się wojskom i zapewnienia im przeciwlotniczej ochrony.

ZSU-23-4 Szyłka

ZSU-23-4 Szyłka
ZSU-23-4 Szyłka © President.gov.ua

Pierwszym z takich systemów jest ZSU-23-4 Szyłka. To zbudowany na podwoziu czołgu pływającego PT-76 system artyleryjski, wyposażony w cztery działka AZP-23 kalibru 23 mm. Szyłka jest także wyposażona w radar i system kierowania ogniem, który przelicza parametry lotu śledzonego celu i automatycznie oblicza odpowiednie poprawki dla działek.

9K33 Osa

Ukraiński system 9K33 Osa
Ukraiński system 9K33 Osa © Lic. CC BY 3.0, Wikimedia Commons, Віталій

Obok systemu artyleryjskiego, sowiecki przemysł opracował także autonomiczny zestaw rakietowy – eksploatowany także w polskim wojsku system 9K33 Osa.

Gdy Osa rozpoczynała służbę, była nowinką na skalę światową, bo Rosjanom udało się umieścić na jednym podwoziu zarówno wyrzutnię rakiet, jak również radar i system kierowania ogniem. Dzięki temu pojedynczy pojazd może działać w pełni autonomicznie, wykrywając, śledząc i niszcząc pojawiające się w jego zasięgu (do ok. 15 km) cele.

2K22 Tunguska

Ukraina użytkuje także nowsze systemy 2K22 Tunguska, integrujące na jednym podwoziu radar, system kierowania ogniem, a także rakiety 2K22 o zasięgu 8 km (wersje rozwojowe mają większy zasięg) i działka przeciwlotnicze kalibru 30 mm (na poniższym filmie widoczne są zestawy rosyjskie).

Tunguska została zaprojektowana do intensywnej walki – załoga pojazdu ma do natychmiastowego użycia aż osiem pocisków przeciwlotniczych i cztery (dwa podwójne) działka.

W toku działań wojennych w ręce Ukraińców wpadł także jeszcze nowocześniejszy rosyjski system Pancyr-S1, również integrujący radary, system kierowania ogniem, artylerię i rakiety przeciwlotnicze, tym razem na podwoziu kołowym.

Międzynarodowa pomoc – broń przeciwlotnicza dla Ukrainy

Straty poniesione przez ukraińską obronę przeciwlotniczą w toku działań wojennych zostały częściowo uzupełnione dzięki zagranicznej pomocy. Obejmuje ona m.in. broń stosowaną przez Ukrainę – Polska dostarczyła systemy Osa, a Słowacja własne S-300.

Zagraniczne dostawy obejmują także nowoczesną broń, jak polskie MANPADS-y Piorun, system NASAMS, naprowadzany laserowo Starstreak czy samobieżny niemiecki artyleryjski system przeciwlotniczy Gepard.

Do Ukrainy trafiły także archaiczne, ale wciąż używane, pierwsze MANPADS-y świata w postaci zestawów FIM-43 Redeye. Planowana przez Stany Zjednoczone dostawa systemów MIM-23 Hawk również oznacza dostarczenie Ukrainie broni mniej nowoczesnej, niż używana przez nią do tej pory.

Niezależnie od tego, każda dostawa broni przeciwlotniczej to dla Ukrainy bezcenna pomoc. W dłuższej perspektywie będzie to wymagało decyzji związanych z wyborem optymalnego sprzętu, który obecnie reprezentuje prawdziwą mozaikę systemów, technologii i rozwiązań.

ZOBACZ TAKŻE: F-22 Raptor supernowoczesne myśliwce USA w Polsce

Wybrane dla Ciebie

Polska Marynarka Wojenna A.D. 2025. Odbudowa po latach zaniedbań
Polska Marynarka Wojenna A.D. 2025. Odbudowa po latach zaniedbań
20 lipca 1969 r. ludzie wylądowali na Księżycu. Dokładnie siedem lat później był Mars
20 lipca 1969 r. ludzie wylądowali na Księżycu. Dokładnie siedem lat później był Mars
ISS nad Polską 19 lipca. Wieczorem spójrz w niebo
ISS nad Polską 19 lipca. Wieczorem spójrz w niebo
Europejska infrastruktura "uzasadnionym celem". Rosja grozi zniszczeniem satelitów
Europejska infrastruktura "uzasadnionym celem". Rosja grozi zniszczeniem satelitów
Rosyjskie cmentarzysko z samolotami. Maszyny z II wojny
Rosyjskie cmentarzysko z samolotami. Maszyny z II wojny
Najszybsze haubice świata w Ukrainie. FH77BW Archer gromi rosyjskie czołgi
Najszybsze haubice świata w Ukrainie. FH77BW Archer gromi rosyjskie czołgi
Mają 100 tys. lat. "Odkrycia są znacznie starsze, niż przypuszczano"
Mają 100 tys. lat. "Odkrycia są znacznie starsze, niż przypuszczano"
Prawdziwa innowacja. Materiał budowlany, który pochłania dwutlenek węgla
Prawdziwa innowacja. Materiał budowlany, który pochłania dwutlenek węgla
Większe wsparcie dla Ukrainy. Jasna deklaracja mocarstwa
Większe wsparcie dla Ukrainy. Jasna deklaracja mocarstwa
"Latające statki" nad Bałtykiem. Niezwykłe zjawisko
"Latające statki" nad Bałtykiem. Niezwykłe zjawisko
Wyspa Estyjska rośnie z dnia na dzień. Polska zyskuje nowy ląd
Wyspa Estyjska rośnie z dnia na dzień. Polska zyskuje nowy ląd
Ukraina straci ważnego dostawcę amunicji? Polityczna burza w Czechach
Ukraina straci ważnego dostawcę amunicji? Polityczna burza w Czechach