Śmigłowiec szturmowy Mi‑28N Nocny Łowca. 41 lat służby rosyjskiego Apache’a

Rosja to obecnie jedyny kraj na świecie, który równolegle użytkuje trzy zupełnie różne typy śmigłowców, pełniących rolę maszyn szturmowych. Są to Mi24/Mi-35, Ka-52 i Mi-28N. Z czego wynika taka mozaika sprzętu?

Mi-24, choć powszechnie jest postrzegany jako maszyna szturmowa i często pełni taką rolę, został zaprojektowany jako "ciężki śmigłowiec bojowy". To uniwersalna maszyna, zdolna zarówno do walki, ale dysponująca także przedziałem transportowym z miejscem dla mechanika i ośmiu żołnierzy desantu.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Duża przestrzeń ładunkowa rzutuje na możliwości Mi-24, którego pękaty kadłub jest łatwiejszy do trafienia czy bardziej podatny na boczne podmuchy wiatru, a sama maszyna ze względu na gabaryty jest łatwiejsza do wykrycia i mniej zwrotna.

Dlatego jeszcze w latach 70. w ZSRR podjęto decyzję o zaprojektowaniu wyspecjalizowanej maszyny szturmowej, zdolnej do niszczenia wchodzących do uzbrojenia, nowych zachodnich czołgów, jak pierwsze wersje Leoparda 2, Abramsa czy Challengera. Do rywalizacji stanęły wówczas biura konstrukcyjne Mila i Kamowa.

Biuro projektowe Mila początkowo projektowało śmigłowiec, który miał latać stosunkowo wysoko, a jego kluczowym atutem miała być prędkość. Dlatego wstępny plan zakładał budowę maszyny w tzw. układzie poprzecznym, z dwoma stosunkowo małymi wirnikami umieszczonymi na końcach sporych skrzydeł i śmigłem pchającym na końcu kadłuba - podobnie jak we współczesnym, amerykańskim śmigłowcu Raider X.

Ostatecznie zrezygnowano tego rozwiązania, skłaniając się ku bardziej konserwatywnemu pomysłowi: maszyny wolniejszej, ale solidnie opancerzonej i latającej blisko ziemi, co miało utrudniać jej wykrycie.

Śmigłowiec został zaprojektowany w tzw. układzie Sikorsky’ego, z jednym głównym wirnikiem i małym wirnikiem ogonowym. Ten ostatni ma nietypową budowę – składa się z dwóch niezależnych, przeciwbieżnych, dwułopatowych wirników.

Pierwszy prototyp Mi-28 (w kodzie NATO: Havoc) oblatano w listopadzie 1982 roku, kolejny – również w listopadzie – rok później, a w 1984 roku śmigłowiec pozytywnie przeszedł przez etap prób i testów.

Ruszyły przygotowania do produkcji, gdy okazało się, że zamówienie na produkcję śmigłowca szturmowego dla armii radzieckiej zdobył konkurent – Kamow z projektem śmigłowca Z-80, czyli późniejszym Ka-50.

Zapadła salomonowa decyzja: Kamow ma rozwijać śmigłowiec dla radzieckich sił zbrojnych, a Mil ma kontynuować rozwój Mi-28 z myślą o eksporcie.

Korzystny dla Mila przełom nastąpił kilka lat później, na początku lat 90. XX wieku. Ponieważ prace nad docelowym wariantem Ka-50 przedłużały się, Mi-28 dostał drugą szansę – jego twórcy otrzymali polecenie opracowania wariantu maszyny, wyspecjalizowanej do działania w nocy i trudnych warunkach pogodowych. Tak powstał Mi-28N, nazywany Nocnym Łowcą.

Ostatecznie, po wielu latach rozwoju, w 2009 roku Mi-28N został przyjęty do służby dekretem prezydenta Putina. Decyzja okazała się przedwczesna, dopracowanie sprzętu wymagało czasu, więc oficjalnie Mi-28 został przyjęty do służby ponownie – za drugim razem w wyniku decyzji Ministerstwa Obrony, w roku 2013.

W rezultacie rosyjskie siły zbrojne użytkują zarówno śmigłowce Ka-52 (dwuosobowy, rozwojowy wariant Ka-50), jak również Mi-28N. A do tego stare Mi-24 i ich zmodernizowany wariant Mi-35, pokrywające niedobory, spowodowane zbyt małą liczbą wyspecjalizowanych maszyn szturmowych.

Mi-28N przypomina nieco Apache’a – śmigłowiec ma podobny układ konstrukcyjny, z wąskim kadłubem i kabiną załogi w układzie tandem. Ciekawą funkcją rosyjskiej maszyny jest miniaturowa kabina transportowa.

W kadłubie maszyny wygospodarowano przestrzeń, gdzie może zmieścić się do trzech osób. To awaryjne rozwiązanie, pozwalające na szybką ewakuację np. załogi innego, zestrzelonego śmigłowca.

Mi-28N został solidnie zabezpieczony przed ogniem przeciwnika – jego pancerz zapewnia odporność na ostrzał pociskami kalibru do 23 mm (przeciwpancernymi do 12,7 mm), a piloci siedzą na fotelach, które – w przypadku uderzenia o ziemię – przemieszczają się w pionie aż od 30 cm, wytłumiając siły oddziałujące na ciała załogi. System ten zapewnia pilotom bezpieczeństwo do prędkości uderzenia sięgającej 12 m/s.

Przed uszkodzeniem zabezpieczony jest także wirnik maszyny, odporny na przestrzelenia pociskami kalibru do 23 mm.

Stałym uzbrojeniem Mi-28N jest jednolufowe działko 2A42-2 kalibru 30 mm, z zapasem 250 sztuk amunicji, mieszczącej się w dwóch skrzynkach po bokach działka. Broń jest ruchoma – może wychylać się w obie strony zakresie 110 stopni w poziomie, a także do -40 stopni w pionie.

Pod skrzydłami Mi-28 znajdują się cztery węzły podwieszeń, na których można przenosić do 2300 kg uzbrojenia. Mogą być to bomby o różnych wagomiarach (do 500 kg), zasobniki strzeleckie, rakiety niekierowane kalibru 80, 122 lub 300 mm, a także moduły Strielec-W, zawierające po dwa pociski przeciwlotnicze Igła-S.

Główną bronią Mi-28 pozostaje system przeciwpancerny Ataka, z pociskami 9M120 o zasięgu 6 km i przebijalności ok. 700 mm RHA.

Kluczową słabością użytkowanych obecnie przez Rosję Mi-28 jest brak radiolokatora. Istnieją warianty wyposażone w radar, jednak – poza wersjami eksportowymi – są to obecnie wyłącznie maszyny szkolne.

Atutem Mi-28, zwłaszcza w porównaniu z Ka-52, są dwie głowice optoelektroniczne. Pierwsza, celownicza OPS-28 firmy Zenit, zawiera dzienne i nocne przyrządy obserwacyjne, a także termowizor. Własną głowicą – TOES-521 – dysponuje także pilot maszyny.

Warto zauważyć, że na podstawie doświadczeń z wojny w Ukrainie Rosjanie zaczęli stosować niecodzienną praktykę wspólnych lotów śmigłowców Ka-52 i Mi-28N, dzięki czemu możliwości obu maszyn wzajemnie uzupełniają się.

Lepiej opancerzony, znacznie odporniejszy na uszkodzenia i dysponujący ruchomym działkiem Mi-28N leci zazwyczaj jako pierwszy, wykrywając cele i przekazując informacje o nich do Ka-52.

Bardziej wrażliwy na ostrzał śmigłowiec Ka-52 trzyma się nieco z tyłu. Korzystając z informacji o celach, przekazanych przez Mi-28, Ka-52 może wykorzystać przewagę, jaką dają mu pociski 9K121 Wichr-M o zasięgu 10 km. Ponieważ Ka-52 ma aż sześć węzłów podwieszeń (Mi-28 – cztery), częściej przenosi także pociski przeciwlotnicze, stanowiąc tym samym eskortę dla poprzedzającej go maszyny.

Rosyjskie siły zbrojne eksploatują obecnie bojowo wariant Mi-28N. Używane są także śmigłowce Mi-28UB, czyli wariant szkolno-bojowy (w praktyce wyłącznie szkolny). Poza zdublowanym układem sterowania maszyny te wyróżniają się – jako jedyne z używanych rosyjskich Mi-28 – kulistą obudową radiolokatora, umieszczonego nad głównym wirnikiem.

Obecne niedostatki MI-28N usuwa wariant rozwojowy o nazwie Mi-28NM. To śmigłowiec po solidnej modernizacji, z radiolokatorem, nowymi silnikami, układem kierowania ogniem i pociskami przeciwpancernymi 9M123 Chrizantiema. Ten wariant śmigłowca został także zintegrowany z nowymi rosyjskimi przeciwpancernymi pociskami kierowanymi LMUR.

Jest to najcięższy z rosyjskich pocisków tego typu – LMUR waży ponad 100 kg, porusza się z prędkością 230 m/s i ma zasięg przekraczający 14 km.

Pierwsze egzemplarze Mi-28NM (dwie maszyny dostarczono w 2019 roku) zostały już użyte bojowo. Jesienią 2022 roku pojawiły się pierwsze doniesienia o obecności tych maszyn w rejonie walk, a na wiosnę 2023 roku potwierdzono (pogłoski na ten temat były już wcześniej, ale bez dowodów) użycie przez Rosjan pocisków LMUR.