Operacja Source. Podwodne liliputy kontra największy pancernik Hitlera

Po zatopieniu przez Brytyjczyków okrętu Bismarck, bliźniaczy Tirpitz pozostawał największym pancernikiem Hitlera. Ukryty w norweskim fiordzie, stanowił poważne zagrożenie dla arktycznych konwojów i wiązał znaczne siły Royal Navy. Dlatego Londyn zdecydował się na niezwykłą akcję. Do Norwegii wyruszyli dywersanci wyposażeni w miniaturowe okręty podwodne. Wydarzenia rozegrały się równe 80 lat temu.

W 1943 roku Tirpitz był największym pancernikiem Kriegsmarine, a zarazem jednym z największych okrętów, jakie zbudowano w Europie. Wraz Bismarckiem powstał, aby przerwać komunikację pomiędzy Ameryką i Europą.

Zatopienie Bismarcka, a przede wszystkim zniszczenie przez brytyjskich komandosów zaplecza remontowego (dok w Saint-Nazaire) sprawiły, że zamiast na Atlantyk, Tirpitz został skierowany do Norwegii.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Tirpitz wpływał na los wojny samym swoim istnieniem. Fakt, że gdzieś daleko na północy stacjonuje potężny niemiecki okręt, zmuszał Wielką Brytanię do utrzymywania silnej eskadry w bazie Scapa Flow.

Zobacz także: Rozpoznasz te myśliwce i bombowce?

Obawa przed Tirpitzem wymuszała także, by eskortę północnych konwojów stanowiły duże okręty, wyposażone w artylerię zdolną do nawiązania walki z niemieckim kolosem.

O tym, jak wielkie obawy wywoływał niemiecki okręt dobitnie świadczy tragiczny los konwoju PQ-17. Informacja wywiadu, że z fiordu wyszedł w morze Tirpitz i dwa mniejsze okręty niemieckie, spowodowała wycofanie okrętów eskorty i rozproszenie konwoju.

Tirpitz nie musiał nawet walczyć – po rozproszeniu konwój był bezbronny i wystawiony na ataki lotnictwa i U-bootów. Z 34 statków transportowych (dwa statki z powodu uszkodzeń wycofano wcześniej) Niemcy zatopili wówczas 25.

Czego tak bardzo obawiali się Brytyjczycy? Tirpitz miał wyporność prawie 50 tys. ton i 254 metry długości. Jego głównym uzbrojeniem było osiem dział kalibru 380 mm, umieszczonych po dwa w czterech wieżach, po dwie na dziobie i rufie (częściej spotykanym rozwiązaniem były wówczas trzy wieże, za to z trzema działami w każdej, co dawało łącznie dziewięć dział artylerii głównej).

Taki układ miał zalety – utrudniał wyeliminowanie dużej części artylerii jednym, przypadkowym pociskiem. Miał też wady – zwiększał przestrzeń, którą należało solidnie opancerzyć, utrudniał kierowanie ogniem i zwiększał skomplikowanie okrętu.

Prawdopodobnie największą słabością Tirpitza była organizacja artylerii średniego kalibru: oddzielna do walki z mniejszymi okrętami (12 dział 150 mm) i oddzielna w roli artylerii przeciwlotniczej (16 dział 105 mm), gdy standardem stawało się stosowanie artylerii uniwersalnej.

Okręt rozwijał prędkość prawie 31 węzłów (57 km/h), miał zasięg 8,9 tys. mil (prawie 16,5 tys. km), a jego załogę stanowiło ponad 2600 oficerów i marynarzy. Był także wyposażony w cztery samoloty rozpoznawcze Arado Ar 196. 

Tirpitz był dla Royal Navy nie tylko groźnym, ale zarazem nieosiągalnym przeciwnikiem. Ponieważ bazował w Kåfiordzie (odnoga fiordu Alta) na północy Norwegii, zniszczenie go w walce przez silną eskadrę okrętów było niemożliwe.

Jednocześnie Kåfiord znajdował się na granicy zasięgu samolotów bombowych, których użycie dodatkowo utrudniały wysokie ściany fiordu i silna obrona przeciwlotnicza. Dlatego w dowództwie Royal Navy zapadła decyzja, aby zatopić pancernik przy pomocy morskich dywersantów i okrętów podwodnych typu X.

Nazwą typ X określano serię 20 miniaturowych okrętów podwodnych o długości 15,5 metra i wyporności 30 ton. Okręty na powierzchni były napędzane dieslem, a pod wodą korzystały z napędu elektrycznego, który pozwalał na przepłynięcie w zanurzeniu 150 km.

Miały 4-osobową załogę, a ich uzbrojeniem były dwie miny z ładunkiem amatolu o masie przekraczającej łącznie 4 tony.

Atak okrętu X polegał na podpłynięciu w pobliże atakowanego okrętu i zrzuceniu w pobliżu jego kadłuba min z zapalnikiem czasowym. Dawał on załodze X czas na odpłynięcie na bezpieczną odległość.

Do ataku na Kåfiord wyznaczono sześć okrętów typu X. W drodze do Norwegii były one holowane przez klasyczne, duże okręty podwodne i obsadzone przez tymczasowe załogi, aby ograniczyć zmęczenie dywersantów przeznaczonych do wykonania ataku. Podczas rejsu w niewyjaśnionych okolicznościach zerwał się z holu i zatonął wraz z załogą jeden z miniaturowych okrętów – X9, a X8 zatopiono w kontrolowany sposób z powodu wykrytych usterek.

W rezultacie 20 września do ataku na Tirpitza ruszyły trzy okręty – X5, X6, X7. Czwarty, X10, miał zaatakować mniejszy pancernik Scharnhorst. Po dwudniowym rejsie, 22 września 1943 roku okręty przystąpiły do ataku.

Przeprowadziły go okręty X5 i X6, choć niewykluczone, że miny w pobliżu Tirpitza zrzucił także X7 (po latach odnaleziono jego wrak bez ładunków wybuchowych). Choć wszystkie trzy okręty zostały przez Niemców wykryte i zniszczone (czwarty, X10, nie wykonał zadania i w drodze powrotnej został celowo zatopiony przez załogę na pełnym morzu), załoga i obsługa kotwicowiska nie zdołały zapobiec uszkodzeniu Tirpitza.

Choć po wykryciu zagrożenia Niemcy usiłowali odholować pancernik (okręt miał wygaszoną maszynownię) w bezpieczne miejsce, zdołali przesunąć go tylko nieznacznie.

Eksplozja lub eksplozje poważnie zdemolowały napęd okrętu, uszkodziły jego artylerię główną i rozszczelniły kadłub. Tirpitz musiał zostać wycofany ze służby. Sukces ten kosztował Royal Navy sześć miniaturowych okrętów i życie dziewięciu ludzi. Sześciu innych trafiło do niemieckiej niewoli.

Niemcy zamierzali wyremontować uszkodzony pancernik, jednak wiosną 1944 roku okręt dodatkowo uszkodziła seria nalotów. Los Tirpitza przypieczętowały w listopadzie 1944 roku ciężkie bombowce Lancaster, które przy użyciu 5-tonowych bomb Tallboy zatopiły największy pancernik Hitlera.