Ziemia ludzi, kosmos robotów. Kto odkryje granice wszechświata dla naszego gatunku?

Gdy ludzkość wstrzymała oddech, obserwując przebieg misji Apollo 11 i transmitowane na żywo lądowanie modułu Orzeł na powierzchni Księżyca, nieliczne grono wtajemniczonych zdawało sobie sprawę, że Rosjanie już tam byli. Śladem ich pobytu był krater, jaki pozostał po sondzie Łuna-15.

Sowieci, którzy przez lata dominowali w kosmicznym wyścigu, na wieść o postępach amerykańskiego programu księżycowego podjęli ryzykowną decyzję. Tuż przed lotem Amerykanów wysłali własną misję na Księżyc. Sonda Łuna-15 miała pobrać próbki regolitu, a następnie wrócić z nimi na Ziemię.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

W razie powodzenia misji Rosjanie mogliby triumfować – niższym kosztem, prościej i bez narażania życia ludzi osiągnęliby to, do czego NASA potrzebowała aż trzech astronautów, ryzykujących życiem na każdym etapie misji Apollo.

Misja Łuny-15 zakończyła się jednak całkowitą (choć starannie ukrytą przed światem) klęską, załogowe misje na Księżyc przyćmiły wszystkie wcześniejsze sukcesy i dokonania, a astronauci zyskali sławę współczesnych gladiatorów, stanowiąc inspirację dla całego pokolenia.

Myśląc o eksploracji kosmosu do dzisiaj mamy przed oczami ikoniczne sceny lądowania na Księżycu, wielometrowe skoki astronautów na powierzchni Srebrnego Globu i pamiętne słowa o małym kroku dla człowieka, ale wielkim dla ludzkości.

Z perspektywy czasu, w kwestii załogowych misji kosmicznych to jednak Sowieci mieli rację. Program Apollo wiązał się z ogromnym postępem technicznym, ale z punktu widzenia nauki astronauci na powierzchni Księżyca nie zrobili wiele więcej, niż mogłyby zrobić różne maszyny. Ich sukces był przede wszystkim sukcesem politycznym, wizerunkowym triumfem Stanów Zjednoczonych i NASA.

Podobny pogląd wyraża, cytowana przez BBC, dr Kelly Weinersmith, biolog z Rice University w Teksasie i współautorka popularyzatorskiej książki "A City on Mars", poświęconej kolonizacji Czerwonej Planety.

Nic zatem dziwnego, że większość wiedzy o naszym kosmicznym sąsiedztwie dostarczyły do tej pory misje bezzałogowe. Wysłane z Ziemi sondy odwiedziły już wszystkie planety Układu Słonecznego – nawet odległy Uran, Neptun czy zdegradowany do rangi planety karłowatej Pluton, zostały zbadane dzięki pobliskim przelotom sondy Voyager 2 (Uran i Neptun) i New Horizons (Pluton).

Obok najodleglejszych planet na razie tylko przelatujemy. Wokół innych – jak w przypadku Merkurego i trwającej właśnie misji BepiColombo, Saturna i sondy Cassini czy Jowisza i sondy Juno (a niebawem również JUICE i Europa Clipper) - krążą orbitery. Takie misje pozwalają nie tylko na badanie samych planet, ale również i ich księżyców.

Na dwóch najbliższych planetach – Wenus i Marsie – wylądowały już ziemskie sondy (pierwsze udane lądowanie na Wenus misji Wenera 7 miało miejsce już w 1970), a powierzchnię tego ostatniego, podobnie jak Księżyca, przemierzały i nadal przemierzają kosmiczne łaziki.

Badania Marsa już niebawem – wraz z powodzeniem misji Mars Sample Return – powinny osiągnąć nowy poziom. Wszystko za sprawą przygotowywanej przez NASA misji Mars Sample Return, której celem jest przejęcie próbek zbieranych na Marsie przez łazik Perseverance i dostarczenie ich na Ziemię.

Możliwości kosmicznych maszyn – zwłaszcza działających w skomplikowanym środowisku, jakim jest powierzchnia odległych planet – ogranicza jednak fizyka. Przesłanie sygnału radiowego z Marsa na Ziemię oznacza opóźnienie rzędu 11 minut. Nadanie komunikatu zwrotnego – kolejnych 11.

Ponad 20-minutowe opóźnienie w przypadku ręcznego sterowania wymaga starannego planowania i całkowicie uniemożliwia szybkie reagowanie na zmieniające się warunki.

Nawet w przypadku jakiejś marsjańskiej katastrofy dowiedzielibyśmy się o niej dopiero po wielu minutach. Szansę na zmianę tej sytuacji – a zarazem na skokowe zwiększenie prędkości transmisji – daje komunikacja laserowa, jednak nawet prędkość światła nie pozwala na wyeliminowanie opóźnień.

Przyszłością bezzałogowych misji jest zatem coraz większa autonomia wysyłanych z Ziemi maszyn, ich zdolność do samodzielnego reagowania, podejmowania decyzji i optymalizacji działań.

Eksploracja sąsiedztwa naszej planety, realizowana przez sondy, orbitery, lądowniki i łaziki to jednak tylko wstęp do kolonizacji i – w miejscach, gdzie jest to możliwe - budowy stałych baz.

Prawdopodobnie już niebawem, wraz z realizacją programu Artemis, będziemy świadkami nie tylko powrotu na Księżyc, ale i stałego osiedlenia się na nim ludzi. Następny w kolejce jest Mars.

W każdym z przypadków możemy być jednak pewni, że – zanim gdziekolwiek zostanie wysłana misja załogowa, astro-, kosmo- czy tajkonautów poprzedzać będą maszyny, zdobywające dane, bez których kosmiczna ekspansja naszego gatunku byłaby niemożliwa.