Największe trzęsienia ziemi. Wywołał je człowiek

Największe manewry Wojska Polskiego – to właśnie one przyczyniły się do wystąpienia mikrotrzęsienia ziemi w północnej Polsce, o których informowały duńskie media. Ćwiczenia sprawdzające zdolności sił zbrojnych wywołały anomalie, które skłaniają do dywagacji na temat tego, jak silne wstrząsy może wywołać działalność człowieka (tzw. sejsmiczność antropogeniczna).

Okazuje się, że trzęsienia, które odnotowano na Bornholmie w trakcie ćwiczeń Anakonda 23 były stosunkowo łagodne i bezpieczne dla ludzi. Tego samego nie można powiedzieć o innych wydarzeniach z przeszłości, które zapisały się na kartach historii jako największe trzęsienia ziemi wywołane przez działalność człowieka.

Służy do opisu siły trzęsień ziemi na podstawie amplitudy drgań. Tak w skrócie można wyjaśnić, czym jest skala Richtera. Nie ma górnej granicy, a każdy jej stopień oznacza 10-krotny wzrost amplitudy drgań i 32-krotnie większą energię powstałą na skutek wstrząsu. Najsilniejsze odnotowane w historii trzęsienie charakteryzowało się wartością 9,5 w skali Richtera (wstrząsy w Chile w 1960 r.). Jednocześnie przyjmuje się, że wstrząsy o sile ponad 9 w skali Richtera są bardzo mało prawdopodobne i mogą wystąpić raz na dziesiątki lat. Jakie są skutki wstrząsów o poszczególnej sile?

• poniżej 2,0 w skali Richtera: nieodczuwalne trzęsienie

Tego typu wstrząsy występują wyjątkowo często, bo na całym świecie odnotowuje się ich nawet 8 tys. dziennie. To najmniejsze trzęsienia, rzadko odczuwalne przez człowieka i jednocześnie bezpieczne.

• 2,1 - 3,0 w skali Richtera mikrotrzęsienie ziemi

Wstrząsy o podobnej sile odnotowano na wyspie Bornholm. Jest to zjawisko, które może wywołać zauważalne skutki w domach (delikatne drżenie szyb etc.), aczkolwiek stanowią one najłagodniejsze trzęsienie, jakie może odczuć człowiek.

• 3,1 - 3,9 w skali Richtera: mogą pojawić się zniszczenia

Wprawdzie trzęsienia o tej sile mogą wywołać zauważalne zniszczenia, jednak nie powinny być one tragiczne w skutkach. Amerykański instytut geologiczny mówi, że takich trzęsień w ciągu roku jest nawet 130 tys.

• 4,0 - 4,9 w skali Richtera: lekkie trzęsienie ziemi

Taka siła może wywołać niewielkie zniszczenia. Podobnie jednak jak w przypadku zniszczeń wywołanych przez trzęsienia z poprzedniego stopnia, nie są one ciężkie. Odczują je wszyscy znajdujący się na obszarze wstrząsów ludzie, ale nadal nie stanowią zagrożenia.

• 5,0 - 5,9 w skali Richtera: zauważalne zniszczenia

To wskazanie należy traktować jak najbardziej poważnie, bo mowa w tym przypadku o trzęsieniach, których w ciągu roku jest kilkaset. Duże wstrząsy, które mogą powodować mniejsze uszkodzenia budynków.

• 6,0 - 6,9 w skali Richtera: silne trzęsienie ziemi

Wstrząsy o takiej sile nawiedziły m.in. Turcję w latach 80. ubiegłego wieku, jednocześnie zabijając niemal 1,4 tys. ludzi. Skutki takich trzęsień powodują znaczne zniszczenia.

• 7,0 - 7,9 w skali Richtera: poważne trzęsienie

Istotne zniszczenia i ogromna siła wstrząsów. Takich zjawisk rocznie odnotowuje się ok. 18 na całym świecie i powodują rozległe zniszczenia i straty w budynkach oraz ludziach.

• 8,0 - 8,9 w skali Richtera: ogromne zniszczenia

Tego typu trzęsienia niosą ze sobą katastrofalne skutki na dużych obszarach. Występują średnio raz w ciągu roku, jednak charakteryzują się ogromnymi zniszczeniami.

• powyżej 9 w skali Richtera: obejmuje największe obszary

Jedno takie trzęsienie statystycznie występuje w ciągu kilkudziesięciu lat. Charakteryzuje się jednak najbardziej niszczącą siłą, która może zburzyć miasta na terenie o powierzchni przekraczającej kilkanaście tys. km kw.

Skonstruowana w 1961 r. na specjalne polecenie Nikity Chruszczowa. Miała jeden cel: zademonstrować swoją potężną moc. Konstruktorzy zdecydowali się na zastąpienie ołowiem warstw uranu w Car-bombie, co pozwoliło ograniczyć jej moc do 50 Mt. Zmniejszeniu uległ także opad promieniotwórczy po wybuchu.

Zdetonowano ją w tym samym roku, kiedy została przedstawiona radzieckiemu politykowi. 27-tonowa bomba termojądrowa została zrzucona przez samolot Tupolew Tu-95W w archipelagu Nowej Ziemi na Oceanie Arktycznym.

Detonacja nastąpiła na wysokości 4000 m, a ognista kula o promieniu ok. 4000 m niemal dosięgnęła powierzchni ziemi. Jej grzyb atomowy miał ok. 60 km wysokości, a fala sejsmiczna rejestrowana przez sejsmografy okrążyła Ziemię trzy razy. Eksplozja wywołała wstrząsy o sile ok. 5,1 w skali Richtera.

W 2017 r. amerykański instytut geologiczny (USGS) odnotował wstrząs sejsmiczny o sile 6,3 w skali Richtera. Kilkadziesiąt minut później pojawiło się kolejne zgłoszenie dotyczące anomalii sejsmicznych. Wówczas Chiny informowały, że w Korei Północnej odnotowano trzęsienie o sile 4,6 w skali Richtera.

Źródło tego tajemniczego wybuchu znajdowało się 24 km od Sungjibaegam – czyli miejsca, gdzie 4 lata wcześniej przeprowadzono próbę atomową. Siłę zdetonowanej bomby szacowano nawet na 60 kiloton (dla porównania, bomba zrzucona przez USA na Nagasaki miała siłę ok. 20 kiloton).

Korea Północna nie wypowiadała się na temat tajemniczych eksplozji, jednak zdaniem sztabu generalnego armii południowokoreańskiej oba wybuchy stanowiły próby jądrowe. Podobnego zdania był rząd Japonii, który potraktował silne wstrząsy sejsmiczne jako próby ataku z użyciem broni jądrowej.

Raporty związane z trzęsieniem w Wenchuan w prowincji Syczuan (w 2008 r.) mówiły o sile wstrząsów nawet 8 w skali Richtera. W ciągu kolejnych 6 godzin od najsilniejszego wstrząsu, służbom udało się zarejestrować kolejne 12 trzęsień o sile do 6 stopni w skali Richtera.

Oficjalnie liczba ofiar śmiertelnych w wyniku tego trzęsienia ziemi wynosi ponad 69 tys. Rannych było natomiast niespełna 375 tys. i ok. 18,5 tys. zaginionych. Tak duża liczba ofiar sprawia, że wydarzenie w Syczuanie jest jednym z najtragiczniejszych w historii nowożytnej.

Choć badający sprawę naukowcy nie wskazują jako bezpośredniego źródła wstrząsów działalności ludzkiej, to w dużym stopniu przyczyniła się ona do wystąpienia tragedii. Zmiany poziomu wody w sztucznym zbiorniku wodnym mogły przyczynić się do wystąpienia uskoku, który w efekcie wywołał silne wstrząsy.

Przez długi czas region Gazli w północno-zachodnim Uzbekistanie był uznawano jako asejsmiczny. Dopiero w 1976 r., kiedy odnotowano silne trzęsienie ziemi o sile 7,0 w skali Richtera, w obszarze regularnie zaczęło dochodzić do kolejnych wstrząsów.

Trzęsienia ziemi w Uzbekistanie zaczęły się pojawiać na skutek operacji związanych z wydobyciem gazu i jego magazynowaniem. Pierwsze i jednocześnie najsilniejsze wstrząsy raniły ok. 100 osób oraz zabiły 1 osobę. Wstrząsy zniszczyły też duży obszar Gazli.

Jeszcze w 2006 r. w szwajcarskiej Bazylei odnotowano wstrząsy o sile ok. 3 stopni w skali Richtera. Z uwagi na niewielką szkodliwość takich trzęsień, szczęśliwie władze nie odnotowały ofiar śmiertelnych. Zniszczenia dotknęły jednak budynków, a łącznie wartość strat oszacowano na ok. 6,5 mln euro.

Za pojawienie się w Bazylei trzęsienia ziemi odpowiadało wtłaczania wody pod wysokim ciśnieniem w celu uzyskania energii geotermalnej. Wiercenia przyczyniły się do tego, że zaczęto dyskutować nad ekologią geotermii.