Pancerz reaktywny, czyli dlaczego rosyjskie czołgi są obłożone "wytłoczkami na jajka"

Oto #TOP2022. Przypominamy najlepsze materiały minionego roku.

Czołg z uszkodzonymi elementami pancerza, z którego wysypują się "wytłoczki na jajka" może wydawać się kolejnym wojennym kuriozum. W tym przypadku nie jest to jednak desperacki pomysł na wzmocnienie ochrony, ale element konstrukcyjny pancerza reaktywnego.

Widoczne na fotografiach "wytłoczki" faktycznie przypominają foremki do przechowywania jajek, jednak ich obecność w czołgowym pancerzu jest uzasadniona. Są to elementy dystansowe, oddzielające od siebie kolejne warstwy w pakiecie pancerza reaktywnego.

Widoczne na zdjęciu zasobniki przypominają plecaki, ale to tzw. miękkie moduły, dołożone w celu wzmocnienia poziomu ochrony i pozwalające na szybką wymianę (choć na zdjęciu widać, że z jakiegoś powodu są one - poza "wytłoczkami" - puste). Pancerz tego typu to współcześnie standardowa osłona rosyjskich czołgów.

Właściwy pancerz czołgu to zazwyczaj kompozyt. Pomiędzy warstwami stali znajdują się warstwy ceramiki, kewlaru, korundu czy – jak w starszych czołgach – po prostu piasku.

Tak zaprojektowany pancerz, złożony z kilku warstw o różnej charakterystyce jest odporniejszy na przebicie od jednolitej stali pancernej o tej samej grubości.

Na tak zbudowany pancerz nałożone jest opancerzenie dodatkowe. Mogą to być dodatkowe osłony pancerne, ale powszechnym rozwiązaniem jest pancerz reaktywny. Zazwyczaj są to odpowiednio ukształtowane kostki materiału wybuchowego (ERA - explosive reactive armour).

Mogą to być także różnego rodzaju inne materiały (m.in. sprasowany kauczuk), występujące samodzielnie lub w połączeniu z materiałem wybuchowym, a także – w "ciężkich" wersjach pancerzy reaktywnych - dodatkowymi płytkami pancernymi.

Zadaniem tych "kostek" jest zwiększenie poziomu ochrony. Pierwotnie miały chronić głównie przed pociskami z głowicą kumulacyjną. Gdy pocisk tego typu trafi w czołg, najpierw powoduje detonację jednej lub kilku kostek pancerza reaktywnego.

Wybuch nie szkodzi właściwemu pancerzowi czołgu, ale oddziałuje na uderzający pocisk. Ma za zadanie rozproszenie strumienia kumulacyjnego, który w innych warunkach mógłby przebić pancerz.

Na przestrzeni lat rozwiązanie to zostało znacząco udoskonalone. Nowoczesne, "ciężkie" pancerze reaktywne, jak rosyjskie Kontakt-5 czy Relikt, są zaprojektowane tak, aby chronić również przed pociskami kinetycznymi, w tym podkalibrowymi.

Uderzenie takiego pocisku inicjuje wybuch, który powoduje bardzo szybkie przemieszczanie się płytek pancernych na boki. Dzięki temu uderzają one w pocisk (penetrator o dużej gęstości), zmniejszając jego skuteczność lub nawet niszcząc go, zanim zdoła uderzyć we właściwy pancerz. Obok sztywnych kostek pancerza reaktywnego, Rosjanie stosują także "miękkie" moduły - zasobniki, które wizualnie przypominają nieco plecak, przytroczony do burty czołgu.

To rozwiązanie pozwala zwiększyć poziom ochrony, a jednocześnie - w razie uszkodzenia któregoś z elementów - na szybką wymianę. Poszczególne części takiego modułu są od siebie oddzielone przestrzennymi "wytłoczkami". Te właśnie elementy są widoczne na zdjęciu, gdzie na pierwszy rzut oka niektórzy dostrzegają "plecak z pojemnikami na jajka".

Twórcy pocisków przeciwpancernych próbują obejść ten problem, stosując modułowe (tandemowe) głowice albo inne metody ataku – np. z góry, jak w przypadku pocisków Javelin czy NLAW.

Odpowiedzią na to wyzwanie są zarówno coraz bardziej skomplikowane, wielowarstwowe pancerze, jak i próby niszczenia pocisków przed uderzeniem w cel (systemy obrony aktywnej) albo zakłócenia ich układu naprowadzania.