Co zabijało żołnierzy Napoleona podczas odwrotu z Rosji? Są nowe poszlaki

Klęska wyprawy Napoleona Bonaparte na Rosję w 1812 r. niemal unicestwiła jego Wielką Armię. Napoleon rozpoczął swoją rosyjską kampanię z około 600 tys. żołnierzami, ale przeżyło mniej niż 50 tys. Dotąd za główne przyczyny uznawano głód, ataki przeciwnika i srogi mróz. Teraz naukowcy wskazują jeszcze jeden, śmiertelny czynnik: dwie choroby wywołane przez bakterie, których wcześniej nie brano pod uwagę.

Historycy od lat zakładali, że w zagładzie armii francuskiej istotną rolę odegrały choroby zakaźne. Powszechnie sądzono, że tysiące żołnierzy zabiły tyfus plamisty i gorączka okopowa. Jednak nowe badanie, opublikowane 24 października w naukowym czasopiśmie "Current Biology", wskazuje, że żołnierze mogli zostać osłabieni przez gorączki spowodowane przez całkiem inne bakterie - Bartonella recurrentis, a następnie zabici przez paratyfus, czyli dur brzuszny (choroba niezwiązana z tyfusem, choć ma podobne objawy), która jest spowodowana przez Salmonella enterica i rozprzestrzenia się przez skażoną żywność i wodę.

"Nasze badanie dostarcza pierwszych bezpośrednich dowodów na to, że dur brzuszny przyczynił się do śmierci żołnierzy napoleońskich podczas ich katastrofalnego odwrotu z Rosji" – napisali naukowcy z francuskiego uniwersytetu badawczego w "Current Biology".

Nowa analiza szczątków ze zbiorowej mogiły na Litwie, zawierającej szkielety francuskich żołnierzy, nie wykryła jednak śladów bakterii wywołujących te choroby. Zespół naukowców pracujących na Université de Paris Cité, w składzie: Rémi Barbieri, Julien Fumey, Helja Kabral, Christiana Lyn Scheib, Michel Signoli, Caroline Costedoat, Nicolás Rascovan - przebadał DNA z zębów 13 francuskich żołnierzy pochowanych podczas odwrotu w zbiorowej mogile w Wilnie na Litwie (grób odkryto podczas prac budowlanych w 2001 r.).

Zamiast tego badacze znaleźli dowody dwóch zupełnie innych zakażeń: Salmonella enterica i Borrelia recurrentis. W grobie odnaleziono też pozostałości wesz odzieżowych, co mogło sugerować zakażenia przenoszonej przez te pasożyty. Badacze podkreślają jednak, że wszy prawdopodobnie zarażały żołnierzy przede wszystkim bakterią powodującą "gorączkę nawracającą" (S. enterica), która po kilku dniach ustępuje, by po krótkiej przerwie powrócić.

Autorzy z paryskiego uniwersytetu zaznaczają, że ich odkrycie nie wyklucza obecności innych chorób, które mogły dołożyć się do zgonów. "Biorąc pod uwagę ekstremalne i trudne warunki, jakie charakteryzowały ten odwrót, obecność wielu nakładających się na siebie infekcji jest wysoce prawdopodobna" – napisali w artykule. "Prawdopodobnym scenariuszem śmierci tych żołnierzy było połączenie zmęczenia, zimna i kilku chorób, w tym duru brzusznego i wszawicy nawracającej" - dodają.

Odwrót Napoleona z Moskwy to jedna z najczarniejszych kart historii wojskowości. Grande Armée wkroczyła do miasta 14 września 1812 r., a Napoleon spodziewał się, że car Aleksander podejmie negocjacje pokojowe. Rosjanie podpalili jednak Moskwę i nie zostawili zapasów żywności, co wymusiło odwrót po kilku tygodniach. Armia musiała przebyć ok. 1300 km pieszo, gdy zaczynała się surowa rosyjska zima. Zimy w Moskwie przynoszą temperatury zdecydowanie poniżej zera, sięgające nawet minus 27 stopni Celsjusza.

Świadkowie opisywali głodujących żołnierzy brnących przez oślepiające zamiecie, w poszarpanych mundurach, które dawały niewielką ochronę. Wielu żołnierzy marzło na śmierć po upadku z wyczerpania.