Okręty podwodne dla Polski zbudują Szwedzi. Rozstrzygnięcie w programie Orka

Szef resortu obrony Władysław Kosiniak-Kamysz od wielu miesięcy zapowiadał, że kluczowe decyzje w sprawie programu Orka zostaną ogłoszone w 2025 roku. 26 listopada na posiedzeniu Rady Ministrów zapadła kluczowa decyzja: trzy nowe okręty podwodne dla Polski zbudują Szwedzi, oferujący jednostki typu A26 Blekinge.

Decyzja o wyborze szwedzkiej oferty oznacza jednak znacznie więcej niż wybór typu przyszłościowego okrętu. Przyjęcie oferty spółki Saab Kockums wiąże się z dalszym zacieśnianiem polsko-szwedzkiej współpracy militarnej i gospodarczej.

Polskiego nieba bronią szwedzkie samoloty Gripen, Polska ćwiczy obronę szwedzkiej Gotlandii, a szwedzkie pociski przeciwokrętowe RBS15 są głównym uzbrojeniem polskich okrętów rakietowych typu Orkan. Oba kraje współpracują przy budowie okrętów rozpoznawczych, a zamówieniu przez Polskę okrętów podwodnych w Szwecji ma towarzyszyć szwedzkie zamówienie w Polsce nowego okrętu ratowniczego.

Pierwszy nowy okręt podwodny dla polskiej marynarki wojennej może zostać dostarczony około 2030 roku, a kolejne do roku 2035, choć - biorąc pod uwagę opóźnienia w budowie szwedzkich jednostek - należy uznać te daty za bardzo optymistyczne.

Ważnym punktem oferty jest jednak możliwość szkolenia polskich załóg na udostępnionym do tego szwedzkim okręcie - gdy zamówione przez Polskę jednostki zostaną dostarczone, przyspieszy to proces uzyskiwania przez nie gotowości bojowej. Co konkretnie zaoferowali Szwedzi i czym charakteryzują się okręty typu A26 Blekinge? 

Geneza prac nad A26 Blekinge sięga jeszcze lat 90. XX wieku, gdy Szwecja, Norwegia i Dania prowadziły wspólne prace nad przyszłościowym okrętem podwodnym Viking, jednak nordycka kooperacja szybko się rozpadła.

Norwegia – ze względu na położenie – oczekiwała dużego okrętu o znacznym zanurzeniu i zasięgu. Dania zdecydowała, że zamiast pozyskiwać nowe jednostki, całkowicie zrezygnuje z floty podwodnej. W takiej sytuacji Szwecja mogła zrezygnować z kompromisów i samodzielnie opracować okręt z myślą o działaniu – przede wszystkim – na Morzu Bałtyckim.

Szwedzi nie zaczynali od zera – ich marynarka wojenna od 1904 roku, gdy zbudowano HSwMS Hajen, nieprzerwanie eksploatuje okręty podwodne rodzimego projektu i produkcji. Wspólną cechą ostatnich typów szwedzkich jednostek jest staranne wyciszenie, dzięki któremu zanurzone okręty są bardzo trudne do wykrycia.

O tym, jak bardzo rozwinięta jest ta cecha, świadczą perypetie amerykańskiej marynarki wojennej, która w 2004 roku wynajęła od Szwecji na rok (co przedłużono później o kolejnych 12 miesięcy) okręt podwodny typu A19 Gotland. Obsadzona szwedzką załogą jednostka odgrywała rolę agresora, prowadzącego symulowane ataki na amerykańską flotę.

Po zakończeniu ćwiczeń okazało się, że A19 "zatapiał" dowolne amerykańskie okręty – od jednostek nawodnych przeznaczonych do zwalczania okrętów podwodnych, poprzez okręty podwodne typu Los Angeles, po lotniskowiec typu Nimitz (wyczyn ten powtórzył dekadę później francuski okręt podwodny Saphir).

Szwedzka jednostka była tak cicha, że – by w ogóle prowadzić ćwiczenia – konieczne było celowe, sztuczne podniesienie głośności jej układu napędowego.

A26 jest kontynuatorem tej tradycji. Szwecja zamówiła dwa takie okręty, jednak program ich budowy jest znacząco opóźniony – według pierwotnych założeń obie jednostki miały trafić do służby jeszcze w poprzedniej dekadzie. Z czasem termin oddania okrętów przesunięto na 2022 i 2024 rok, a aktualny harmonogram przewiduje, że będą to lata 2031 i 2033.

A26 to jednostka o długości 66 metrów, średnicy kadłuba 6,75 m i wyporności podwodnej przekraczającej nieznacznie 1900 ton. Jej załogę może stanowić zaledwie 17 oficerów i marynarzy (załoga ORP Orzeł to 60 osób), choć na pokładzie jest miejsce nawet dla 35 osób, co jest przydatne w przypadku współdziałania z siłami specjalnymi. Konstrukcja okrętu została do tego dostosowana i A26 może m.in. osiąść na dnie morza.

Okręt został zaprojektowany w specyficzny sposób – jego kadłub jest wykonany z niedostępnej na komercyjnym rynku stali SSAB Strenx 700 i na etapie projektu założono, że w razie potrzeby będzie można go rozciąć i wstawić dodatkowe sekcje. Zapewnia to potencjał modernizacyjny, pozwalający na służbę jednostek przez wiele dekad, w tym – co jest zgodne z deklarowanymi przez MON oczekiwaniami – uzbrojenie ich w pociski manewrujące.

A26 jest okrętem z konwencjonalnym napędem (silniki Diesla), uzupełnionym przez AIP – napęd niezależny od powietrza. W przeciwieństwie do innych państw, stosujących ogniwa wodorowe lub wydajne, pojemne akumulatory, Szwedzi konsekwentnie stosują w swoich okrętach silnik Stirlinga, zasilany olejem napędowym i ciekłym tlenem. Rozwiązanie to pozwala A26 na przebywanie pod wodą nawet przez 18 dni bez wynurzania.

Konstrukcja okrętu została podporządkowana trudnowykrywalności, a jego poszczególne agregaty są umieszczone na elastycznych podstawach. Pozwala to na tłumienie generowanych na okręcie wibracji, a zarazem zwiększa poziom bezpieczeństwa np. w przypadku podwodnych wybuchów. 

Rozstrzygnięcie w programie Orka zapada z ponad 20-letnim opóźnieniem. Potrzeba pozyskania nowych okrętów podwodnych została sformułowana jeszcze na początku XXI wieku, gdy Polska wycofała ze służby okręty ORP Wilk i ORP Dzik, pozostając z jednym tylko okrętem podwodnym ORP Orzeł.

Czas na wyłonienie następców wycofanych jednostek miały zapewnić Polsce okręty "pomostowe" - przestarzałe już ćwierć wieku temu, małe jednostki typu Kobben. Pięć jednostek tego typu (jedna na części) zostało przekazanych Polsce przez Norwegię, a ich zadaniem było przede wszystkim podtrzymanie kompetencji personelu i szkolenie załóg.

Kobbeny spełniły swoje zadanie – służyły w polskiej marynarce wojennej przez niemal 20 lat i wycofano je ze służby dopiero w roku 2021. Dużo gorzej wykonali swoje zadania politycy: pomimo upływu czasu kolejne rządy odsuwały decyzje w sprawie programu Orka, jak nazwano plan pozyskania nowych okrętów. Z roku na rok sytuacja stawała się coraz gorsza z powodu coraz bardziej zaawansowanego wieku jedynego polskiego okrętu podwodnego, ORP Orzeł.

Po ponad dwóch dekadach zastoju program Orka przyspieszył w 2024 r., gdy szef resortu obrony zadeklarował intensyfikację prac, twierdząc przy tym, że wybór przyszłościowego okrętu podwodnego dla Polski jest dla niego sprawą honoru. Decyzja ogłoszona 26 listopada 2025 r. jest zatem zwieńczeniem niezwykle długiego i nadmiernie rozciągniętego w czasie procesu, zapoczątkowanego jeszcze w 2003 roku.