Zamiast plastiku - grzyb. Polka prezentuje, jak zastąpić śmieciowe opakowania

Róża Rutkowska: Zgadza się, ale pracowałam przez Skype’a. Wszystko odbywało się zdalnie, a samo doświadczenie uzmysłowiło mi, jak wiele można zrobić, pracując przez internet.

Studiowałam na poznańskim SWPS w dziale School of Form na kierunku Industrial Design. To wzornictwo przemysłowe, z dużym naciskiem na proces powstawania tych rzeczy.

Szukałam praktyk w internecie. Spodobały mi się jedne tam, zadzwoniłam przez Skype'a i się dostałam. Geografia nie jest już żadnym ograniczeniem, żeby coś robić.

Z jednej strony nie daje mi on dogłębnej wiedzy, tylko małe skrawki z wielu dziedzin. Kiedyś myślałam o tym, jako wadzie, bo w końcu na niczym tak konkretnie się nie znam. Z drugiej strony designer to taki “zlepiacz” różnych koncepcji i idei z wielu dyscyplin - ktoś, kto stara się je łączyć w jedno.

To nie do końca grzyb.

To SCOBY, kultura mikroorganizmów,, którą można hodować w domu w pojemniku. Nie wymaga jakiejś szczególnej uwagi czy opieki, jedynie na początku.

Ale tej kultury nie używa się tylko do tworzenia kombuchy. Na Filipinach jest deser, Nata-de-Coco, które można również kupić w Polsce i staje się coraz bardziej popularny. Pojawia się również w innych produktach, a otrzymany smak jest zależny od tego, czym tę kulturę karmimy.

Pojawiają się propozycje, by wykorzystywać tę bakterię do produkcji tkanin, używa się jej też w medycynie. Już ponad dekadę temu dużo szumu zrobiła Susan Lee z projektem "Grow Your Own Clothes". Zaproponowała ubrania z bakterii, ale temat jest nadal na etapie badań. Nie znajdziemy ich jeszcze w sklepie, choć to bardzo bliska przyszłość. To samo z butami - jest start-up, który proponuje obuwie zrobione w ten sposób.

Tak, choć na razie masowo używane jest głównie w branży spożywczej. Ale nikt jeszcze nie zaproponował kombuchy jako opakowania.

Przeciwnie. Przez chwilę mój pokój przypominał biuro z filmu detektywistycznego - na każdej ścianie miałam notatki, na których zapisałam, co i w jaki sposób można wykorzystać jako materiał.

Przy pomocy własnych, dość prymitywnych narzędzi. Jeśli chce przechować w nich zioła, to je tam aplikuję i składam. Mokre SCOBY schnie i zaczyna się łączyć, więc nie potrzeba żadnego kleju ani specjalnych połączeń. W ten sposób mamy coś w rodzaju próżniowego opakowania. Można je też formować w specjalnych matrycach.

Materiał rośnie dwa tygodnie w bardzo płaskich pojemnikach, produkcja przypomina farmę wertykalną, czyli piętrową. W odróżnieniu do roślin nie wymaga światła słonecznego do rozwoju, jedynie temperatury 25-30 stopni. Dlatego hodowany może być w podziemiach lub innych pomieszczeniach, przez co uważa się to za przyszłość rolnictwa. Po nastawieniu, wlaniu pożywki i bakterii, trzeba poczekać, w tym czasie mikroorganizmy niejako tkają materiał na powierzchni płynu. Po tym czasie otrzymujemy gotowy produkt. który formujemy wedle potrzeb “rolnika przyszłości”. Na przykład jako opakowanie na mieszanki ziół, przypraw, czy nawet dania półgotowe, jak kasza z warzywami. Może i niedługo przekąskę z insektów czy batony z alg?

Jeśli opakowanie wsadzi się do ziemi czy do kompostownika, to kilka dni. Na świeżym powietrzu mogą wytrzymać dłużej. Fragment, który mam ze sobą, ma pół roku.

Materiał mocno chłonie wodę, więc tworzenie ubrań jest dalej kłopotliwe. Ale to nie problem jeśli chodzi o opakowania. Prosty przykład: mamy zupkę chińską. Jej zewnętrzne opakowanie to tworzywo sztuczne, tak samo torebki z dodatkami. Tylko one nie muszą być chronione przed wilgocią. A materiał nie przepuszcza powietrza, więc mieszanki przypraw nie zwietrzeją. Tak samo jest z woreczkami na kaszę. Je chroni tekturowe opakowanie. Ale plastik, jak narkotyk, uzależnia nas od siebie. Sama mam problem z jego używaniem, tak bardzo jest poręczny.

Ale pomysł ze SCOBY może mieć również negatywne skutki dla środowiska.

Przy masowej produkcji płyn nie może być wylewany do jednego miejsca. Wyrzucany w dużych ilościach w jedno miejsce zbytnio zakwasza glebę. W mniejszych jest odżywczy - dlatego proponuje hodowanie SCOBY nie tylko w celu produkcji opakowań, ale także ze względu na cenny produkt uboczny. Jest, zależnie od stężenia, naturalnym nawozem albo napojem probiotycznym, a w dużych zakwasza glebę. Jeśli nie przemyśli się każdego elementu produkcji, każda inicjatywa może okazać się szkodliwa.

W idealnym społeczeństwie prowadzilibyśmy politykę "zero waste", czyli bez śmieci. Wszyscy chodziliby na zakupy ze swoimi słoikami i torbami. Ale czy będziemy idealnym społeczeństwem? Moja propozycja to pewien rodzaj kompromisu.

Jasne, działam w tym kierunku. Promuję pomysł dopiero od końca kwietnia, po pokazie mojego projektu jako pracy dyplomowej. Ale muszę się spieszyć.

Bo chcę uczestniczyć w rozwoju projektu, a jak to z pomysłami jest, zawsze może pojawić się ktoś, kto będzie szybszy i to jest też fascynujące. Jestem prawie pewna, że zobaczymy materiał z kultury bakterii jako opakowania na żywność, ale też świadoma że sama tego nie pociągnę.

Ale oprócz SCOBY jest kilka innych propozycji, jak nanoceluloza. Tylko pozostają na etapie akademickim lub wczesnych badań komercyjnych. A plastik jest znany, tak samo jak metody jego opracowania.

Dla firm to by była duża rewolucja, oczywiście. Ale jest na przykład IKEA, która ma swóje laboratorium, gdzie bada takie rzeczy “z przyszłości”. W swoich grupach mają nie tylko projektantów i technologów, ale i rolników, bo wiedzą, że ta wiedza jest dalej niezbędna.

Zadałam sobie pytanie: “Jeżeli marchewki są produktem na skale masową czy rzeczy też mogą rosnąć?”. Czy przedmioty, z których korzystamy codziennie, da się wyhodować? Coraz częściej farmy przypominają fabryki ze swoją przemysłową produkcją. A co jeśli fabryki zaczną przypominać farmy? Jak będą takie fabryki wyglądać? W jakich przedmiotach cechy marchewki jak kompostowalność byłyby użyteczne?

Od tego momentu zaczęły się moje eksperymenty z materiałami i procesami hodowli. W końcu zatrzymałam się na materiale ze SCOBY.

Miałam już rozrysowane te procesy rośnięcia. Przy okazji dostrzegłam, jak zmienia się współcześnie rola rolnika, jako osoby, która znajduje się gdzieś pomiędzy produkcją a hodwlą. To niesamowity zawód z mojej perspektywy, bo jako projektant zajmuje się głównie robieniem i tym, jak robić rzeczy. Rolnik z kolei pomaga w hodowli i przy niej pracuje - to stan pomiędzy.

W szkole wbito mi do głowy, że produkt jest wynikiem całego procesu, jego analizy. Podejście, że chcę robić biodegradowalne opakowania oczywiście również może doprowadzić do jego stworzenia, ale ja wolałam obrać inną drogę.

Wychowałam się na wsi, moi rodzice są rolnikami, sama również sprzedaję warzywa.

Tak, ale dla części mojego otoczenia to czarna magia - to, co dla mnie jest naturalne, im jest zupełnie nieznane.

Sam proces w codziennym życiu niekoniecznie, ale to też się już zmienia, ponieważ te mniej widoczne elementy mają największy wpływ na nasze życie. Dlatego moim celem nie było pokazanie samych opakowań. Tylko zastanowienie się, jak procesy wpływają na środowisko, jak może to wykorzystać przemysł czy jaki to ma wpływ na ludzi, którzy pracują i wytwarzają rzeczy.

Przykładowo, kupujemy plastikową butelkę. Nas nie obchodzi, jak powstała, ale skutki jej powstania wszyscy odczuwamy w pośredni sposób.

Powoli każdy zaczyna odczuwać, że tworzywo sztuczne, genialne w użyciu i produkcji, uzależnia nas od siebie. Dlatego ludziom trudno sobie wyobrazić świat bez jednorazowych sztućców czy talerzy.

Ale ja też nie jestem przeciwniczką plastiku. Mnóstwo narzędzi rolniczych jest opartych o ten materiał, tylko eksploatuje się je maksymalnie długo, a one same są potem recyklingowane. Chcę podkreślić, że głównym problemem są te materiały, które używamy raz.

Nadal jest. Ludzie nie uznawali rolnictwa za wartość. W szkole mówiono nam, że trzeba się uczyć i uciekać ze wsi, bo tam nic nie ma dla ludzi. Po drugim roku studiów wyjechałam z Polski i zwiedzałam świat. Okazało się, że szczególnie w krajach wysoko rozwiniętych podstawowa wiedza rolnicza jest bardzo pożądana. Umiejętność zasiania czegoś było powodem do dumy.

Po powrocie zastanawiałam się, czy trend się odwraca i czy rolnik jednak nie brzmi tak piętnująco.

Można zastanowić się, co będziemy jeść w przyszłości. Mocno przetworzone jedzenie mi szkodzi, a na organiczne mnie nie stać. Trzeba wtedy znaleźć trzecią drogę. Dlatego jestem zwolenniczką rozwoju rolnictwa opartego o algi i insekty, z których można na przykład pozyskiwać białko.

Nie wymagają pracy człowieka co zmniejsza ich cenę, a dają nam potrzebna składniki odżywcze. W efekcie mogą być tańsze i zdrowsze. Do tego ich hodowla nie produkuje tyle dwutlenku węgla, co chów przemysłowy.

Nie, nie (śmiech). Nie chodzi o satysfakcję, ale zastanawianie się. Wiem, że coś się zmieni, ale niczego nie jestem pewna.

Hodowałem te prototypy w pokoju. Przy zmianach temperatury materiał traci na elastyczności. Poza tym to działanie projektowe, a nie biologiczne i potrzebuję pomocy przy rozwoju opakowań. Potrzebuję ludzi do współpracy.

Albo łączę się z kimś większym. Tak czy inaczej chcę go rozwijać dalej. Co z tego wyjdzie? Przekonamy się.