Powodzie i podtopienia w miastach. Od 100 lat nic się nie zmienia

Podtopienia miast są bezpośrednią konsekwencją intensywnych deszczy nawalnych. Ich skutki nie byłyby tak dotkliwe, gdyby miasta budowały zbiorniki retencyjne, odwołując się do danych współczesnych, a nie danych… zebranych ponad sto lat temu. Zbiorniki retencyjne, czyli sztuczne jeziora mające stabilizować stan wody i równoważyć ją w lokalnym środowisku.

Ale od stu lat wiele się zmieniło, a przede wszystkim nasz klimat i infrastruktura miast. Jest coraz mniej terenów zieleni oraz miejsc, gdzie woda może swobodnie wsiąkać w ziemię. Zastąpiliśmy je betonem, asfaltem, utwardzoną powierzchnią. Więc dane są mocno nieaktualne.

Dodatkowo w większości przypadków o wielkości zbiorników retencyjnych oraz kanalizacji burzowej decydują wyliczenia wysokości opadów używane w projektowaniu, dokonywane na podstawie tzw. modelu Błaszczyka.

Zgodnie z informacjami opublikowanymi na portalu Retencja.pl, jest to model "który wykorzystuje się m.in. do wymiarowania kanalizacji i projektowania objętości zbiorników retencyjnych, zabezpieczających przed podtopieniami i powodziami". Eksperci RetencjaPL do takich obliczeń podchodzą bardzo krytycznie. Dlaczego?

Niby wszystko brzmi poprawnie, ale jest jeden problem. Dane, w oparciu o które działa model Błaszczyka, zostały zebrane jeszcze w XIX wieku. Uwzględniają wyrywkowe dane na temat jego obszaru, zbierane tylko z jednego deszczomierza w Polsce centralnej. Od tego momentu nie dokonano ani jednej aktualizacji.

Jacek Zalewski - dyrektor działu realizacji projektów w RetencjaPL, który jest aktywnie zaangażowany w projekty "deszczówkowe" na terenie całej Polski – zauważa, że nie do końca wiadomo, w jaki sposób Błaszczyk stworzył wzór empiryczny do obliczania opadów. Model jest bardzo uproszczony. - Jego bezkrytyczne przyjęcie to jak zgodzenie się z tym, że w Zakopanym spada tyle samo deszczu, co na Kujawach lub nad Bałtykiem. A takie założenia to zwiększanie ryzyka powodzi i podtopień - obrazuje ekspert.

Pomimo tego, że wiedza na temat niedoskonałości modelu Błaszczyka i tworzonych przy jego wykorzystaniu systemów odwadniania miast jest powszechna, zdecydowana większość inwestorów nadal go używa.

Zalewski sugeruje, aby przyczyn szukać w sposobie organizacji przetargów i myśleniu inwestorów. Zastosowanie modelu Błaszczyka jest znacznie tańsze i łatwiejsze z ich punktu widzenia.

– Przetarg zazwyczaj wygrywa najtańszy projekt, a najtańsze rozwiązania opierają się właśnie na modelu Błaszczyka, ponieważ zaniża on wielkości opadów. Skoro najszybciej i najtaniej jest zrobić obliczenia metodami prymitywnymi, to robię i wygrywam przetarg. O wygraniu decyduje tak naprawdę cena. Większa liczba obliczeń, więcej zaangażowania w projekt, sprawdzanie różnych scenariuszy to automatycznie większa cena. Ale po co dokładać sobie pracy i kosztów skoro inwestorzy i urzędy akceptują prymitywne obliczenia i model Błaszczyka? - tłumaczy Jacek Zalewski.

Stosowanie modelu Błaszczyka jest więc obarczone znacznym ryzykiem. Jak powinno się projektować? Za alternatywne rozwiązanie można uznać model PANDa (Polski Atlas Natężeń Deszczów) i inne nowoczesne modele opadowe. To platforma z informacjami o natężeniach deszczów miarodajnych dla wszystkich 930 miast w Polsce. Uwzględnia dane na temat opadów z ostatnich 30 lat. Wyniki dostępne są on-line.

– Efektywne zarządzanie systemami odwodnieniowymi w miastach wymaga aktualnych, obiektywnych i niepodważalnych danych opadowych. 100 deszczomierzy użytych do stworzenia modelu pozwala na wyprowadzanie informacji lokalnych, przedstawianych w siatce 5 na 5 km. To jest istotne bo w jednym miejscu miasta pada, a w innym nie. U Błaszczyka jest tylko jeden obszar - mówi Zalewski.

Istotną różnicą pomiędzy modelem Błaszczyka, a modelem PANDa jest również uwzględniany czas trwania opadów. U Błaszczyka jest to do 180 min., a w modelu PANDa podstawą są dane dla opadów od 5 do 4320 min. (3 dni).

Modele takie jak PANDa, stosowane są od lat m.in. w Stanach Zjednoczonych (atlas NOAA) oraz w Niemczech (atlas KOSTRA). Są to rozwiązania, które z powodzeniem sprawdzają się w dużych miastach. Dzięki nim możliwa jest dokładniejsza ocena przyszłych zagrożeń w danym obszarze, a tym samym i lepsze planowanie działań prewencyjnych związanych z powodziami i podtopieniami.

W Polsce nowoczesnymi modelami opadowymi posługuje się zaledwie kilkanaście miast. Wskazuje to na skalę występującego problemu i konieczność budowania świadomości zarówno wśród inwestorów, władz miast, jak i ich mieszkańców.