PAN: Zmiany w lasach będą miały dramatyczny wpływ na wiele obszarów naszego życia

"Las, jaki znaliśmy, zmienia się na naszych oczach" - piszą eksperci z Polskiej Akademii Nauk. I tłumaczą, że lasy są zarazem ofiarą zmian klimatu, jak i naszym kluczowym sojusznikiem w walce z nimi.

W ostatnim czasie w Polskiej Akademii Nauk powołano nową grupę ekspercką. To Komitet Problemowy ds. Kryzysu Klimatycznego przy Prezydium PAN. Gremium ma informować o zagrożeniach związanych ze zmianą klimatu i proponować odpowiednie rozwiązania. Jednym z pierwszych tematów, jakiemu przyjrzeli się badacze, jest sytuacja w polskich lasach. Czyli sytuacja coraz trudniejsza.

"Las, jaki znaliśmy, zmienia się na naszych oczach. Zmienia się zasięg występowania wielu gatunków, a niektóre stopniowo znikają z naszych lasów. Coraz częstsze susze i huraganowe wiatry osłabiają drzewostany, które następnie padają ofiarą patogenów" - wyliczają eksperci w wydanym komunikacie.

"Zmiany te będą miały dramatyczny wpływ na wiele obszarów naszego życia, w tym na funkcjonowanie ogromnej gałęzi gospodarki związanej z przemysłem drzewnym" - dodają naukowcy. I podkreślają, że jednocześnie lasy mogą odgrywać kluczową rolę w przeciwdziałaniu zmianom klimatu i łagodzeniu ich skutków.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

"Las przechwytuje z atmosfery dwutlenek węgla, który następnie przechowywany jest w samych drzewach oraz w glebie. Zwiększenie powierzchni lasów nie zastąpi wprawdzie odchodzenia od paliw kopalnych, ale może być jednym z narzędzi kompensowania emisji dwutlenku węgla. Lasy odgrywają też kluczową rolę w stabilizacji obiegu wody, zmniejszając dotkliwość zarówno susz, jak i powodzi" – wyjaśnia komitet.

Co ważne, nie wszystkie lasy spełniają te funkcje równie dobrze. Dlatego istotna jest nie tylko ich powierzchnia, lecz także jakość. Szczególną ochroną powinny być więc objęte stare, bogate w różnorodność życia systemy leśne.

Zgromadzony przy prezesie PAN zespół ekspertów podkreśla, że kompleksowe działania związane z zarządzaniem polskimi lasami powinny być wypracowane z udziałem wszystkich zainteresowanych grup oraz ekspertów. "Musimy uratować nasze lasy, żeby one mogły ratować nas" - dodają badacze. I wzywają do opracowania wielowymiarowej, opartej na dialogu społecznym polityki leśnej.

Naukowcy wcale nie twierdzą, że gospodarka leśna nie jest potrzebna. Wręcz przeciwnie – zauważają, że produkcja drewna ogranicza produkcję energochłonnych materiałów, takich jak stal, beton czy plastik. Doceniają też jej znaczenie jako ważna gałąź naszej gospodarki. Gałąź, której przez zmianę klimatu coraz bardziej grozi jednak załamanie.

"Powszechne i rozległe zmiany w składzie gatunkowym drzewostanów powodują, że gatunki drzew o dużym znaczeniu gospodarczym ustępują miejsca gatunkom do tej pory mniej rozpowszechnionym i nie odgrywającym ważnej roli w produkcji surowca drzewnego" – tłumaczą.

Kolejną konsekwencją może być rozpad wielu drzewostanów, szczególnie monokultur iglastych sadzonych niegdyś na produktywnych gruntach.

"Procesy takie pojawiły się już kilka lat temu w efekcie suszy na obszarze południowo-zachodniej Polski. Będzie to prowadzić do rozpadu drzewostanów gospodarczych na dużych obszarach, destabilizacji rynku drzewnego oraz problemów logistycznych przy próbach schematycznego uprzątania terenu i sadzenia drzew" - przestrzega komitet.

Z drugiej strony lasu są istotne, by klimat chronić. Co jednak bardzo ważne: sadzenie lasów nie może zastąpić ograniczania emisji gazów cieplarnianych. Drzewa po prostu nie są w stanie pochłaniać tyle dwutlenku węgla i w takim tempie, w jakim emituje go działalność człowieka.

Niektórzy podkreślają, że młode drzewa rosną szybciej, a więc pochłaniają więcej CO2, dlatego ochrona starych lasów nie jest ich zdaniem tak istotna. Ale takie myślenie jest błędne. Dlaczego? Bo istotne jest nie tylko samo tempo pochłaniania dwutlenku węgla, ale i akumulacja w glebie. A nawet około połowy węgla nagromadzonego przez ekosystemy leśne znajduje się właśnie w niej.

Przy wycięciu fragmentu starego lasu i przygotowania gruntu pod nowe nasadzenia w krótkim czasie z gleby i odpadów drzewnych zostaną uwolnione ogromne ilości dwutlenku węgla. Posadzone w tym miejscu młode drzewa będą potrzebowały co najmniej kilkudziesięciu lat, aby zrównoważyć tę emisję. W przypadku niektórych gatunków to nawet ponad 100 lat.

"Ponadto, wbrew obiegowym twierdzeniom, stare drzewa nadal pochłaniają dwutlenek węgla z atmosfery i czynią to bardzo efektywnie. Dlatego wycinanie starych drzew i sadzenie w ich miejsce młodych nie jest sposobem na poprawę bilansu węglowego w czasie mierzonym dziesięcioleciami" - wyjaśnia komitet.

Według ekspertów zamiast tego warto więc po prostu odtwarzać lasy tam, gdzie kiedyś rosły. W pewnym stopniu można też sadzić drzewa na innych terenach, które lasem nie są. Podejmując decyzje w tej sprawie należy kierować się jednak zasadą: po pierwsze nie szkodzić. Inaczej lekarstwo może okazać się gorsze niż choroba. Bo np. lasy posadzone na obszarze dawnych mokradeł mogą prowadzić wręcz do wzrostu emisji dwutlenku węgla, a nie ich ograniczania.

Zdaniem naukowców najwyższa pora zacząć kształtować drzewostany w sposób odpowiadający na obecne i przyszłe wyzwania klimatyczne. W związku z tym należy zwiększyć zróżnicowanie składu gatunkowego i struktury młodych lasów, a także oprzeć się na naturalnych procesach.

Przy myśleniu o lasach nie możemy zapominać, że są to ekosystemy leśne, w których każdy odgrywa swoją rolę. Jak bobry, które retencjonują wodę, duże drapieżniki, które regulują zagęszczenie roślinożerców czy dzięcioły, nietoperze i dziki, które zjadają żerujące na roślinach owady.

1. Zwiększenie potencjału polskich lasów w zakresie magazynowania węgla i wody, a także ich przystosowanie do zmieniających się warunków klimatycznych to zadania wymagające czasu. Są jednak działania, które trzeba podjąć natychmiast, aby uniknąć nieodwracalnych strat. Należy zatem:
   
   • bezzwłocznie ograniczyć lub wyeliminować wycinkę drzew (szczególnie liściastych) w obszarach chronionych i ich bezpośrednim sąsiedztwie, na terenach górskich, w dolinach cieków i w obszarach najcenniejszych przyrodniczo,
   • ustanowić moratorium na wycinkę drzew starych i starodrzewów leśnych do czasu rozpoznania ich zasobów w skali kraju i możliwości objęcia ich ochroną,
   • objąć ochroną i wspierać odtwarzanie mokradeł leśnych oraz wszystkich innych naturalnych form retencji wody na terenach lasów (w tym tam i stawów bobrowych).
2. Aby zwiększyć potencjał adaptacyjny lasów do zmiany klimatu, a także ich wpływ na adaptację innych sektorów gospodarki, zwłaszcza na bezpośrednio zależne od stanu i powierzchni lasów zasoby wodne, należy:
   
   • zwiększać powierzchnie zalesione – zalecenie IPCC to osiągnięcie progu pokrycia 30– 50% terenu obszarami o cechach naturalnych,
   • prowadzić działania w kierunku zwiększania naturalnej retencji leśnej poprzez działania ekohydrologiczne i NbS, oparte głównie o ukształtowanie terenu, ochronę różnorodności biologicznej i odtwarzanie siedlisk bagiennych.
3. W gospodarowaniu lasami o charakterze naturalnym należy wdrożyć podejście ekosystemowe z wykorzystaniem wiedzy o udziale zwierząt kręgowych i bezkręgowych oraz grzybów i roślin innych niż drzewa jako pełnoprawnych elementów lasu, mających wymierny wpływ na procesy akumulacji i dekompozycji węgla w ekosystemie.
4. Rozważając wpływ zmian klimatu na lasy, nie można pominąć ich funkcji zaopatrzeniowej, zwłaszcza w zakresie dostarczania surowca drzewnego. Sektor leśno-drzewny zapewnia wiele miejsc pracy i znacząco przyczynia się do rozwoju gospodarczego kraju, w tym poprzez eksport produktów opartych o drewno. Dlatego też konieczne jest:
   
   • zapewnienie polskiej branży drzewnej stabilnego zaopatrzenia w surowiec, co w wyniku zmian klimatycznych oraz podejmowanych działań adaptacyjnych i mitygacyjnych może być coraz trudniejsze;
   • wprowadzanie rozwiązań łagodzących ograniczoną podaż drewna surowego – rozwiązania takie powinny obejmować m.in. poprawę systemu recyklingu papieru, wprowadzenie systemu recyklingu drewna, zmianę systemu sprzedaży drewna przez Lasy Państwowe, która ograniczyłaby eksport polskiego drewna poza granice Unii Europejskiej i promowałaby jego przerób w Polsce, a także wyeliminowanie zużycia pełnowartościowego surowca drzewnego w energetyce.
5. Powyższe działania powinny się również znaleźć w wieloletniej polityce leśnej państwa uwzględniającej plan adaptacji lasów do zmian klimatu. Dokument ten powinien zostać w trybie pilnym opracowany poprzez dialog społeczny z udziałem wszystkich grup interesariuszy oraz ekspertów. Koncentracja prawie 80% zasobów leśnych w rękach Skarbu Państwa jest czynnikiem sprzyjającym podejmowaniu szybkich i skutecznych działań związanych z ochroną lasów przed zmianami klimatu. Podejmowane decyzje powinny być jednak wypracowane w ramach partycypacyjnego procesu włączającego wszystkie grupy interesariuszy oraz naukowców zajmujących się tematyką leśną, przyrodniczą i społeczną.
6. Należy również większą niż do tej pory uwagę zwrócić na lasy prywatne, które stanowią prawie 20% powierzchni leśnej Polski. Konieczne jest wprowadzenie działań osłonowych dla lasów prywatnych, wspierających przebudowę i ochronę drzewostanów. Potrzebne są instrumenty ekonomiczne wspierające naturalną sukcesję leśną na gruntach prywatnych. Prywatni właściciele lasów powinni być również objęci systemem szkoleń dotyczących związków pomiędzy zmianami klimatu a gospodarowaniem lasami.