Trzęsienie ziemi sprzed 2500 lat nagle zmieniło bieg rzeki Ganges. Czy może się to powtórzyć?

Duże trzęsienie ziemi, które wstrząsnęło południową Azją 2500 lat temu, zmieniło bieg rzeki Ganges – sugerują naukowcy w nowych badaniach. Zmianie uległo główne koryto rzeki na terenach dzisiejszego gęsto zaludnionego Bangladeszu.

Rzeki mogą zmieniać swój bieg. Przyczyną mogą być różne zjawiska naturalne, w tym trzęsienia ziemi. W nowych badaniach, które ukazały się na łamach pisma "Nature Communications" naukowcy z Columbia Climate School na Columbia University ustalili, że trzęsienie ziemi o szacowanej magnitudzie 7 lub 8, które miało miejsce około 2500 lat temu, zmieniło bieg głównego nurtu Gangesu, pomimo że przemieszczony odcinek rzeki znajdował się ponad 180 kilometrów od epicentrum.

Ganges, tak jak inne rzeki, okresowo przechodzi przez mniejsze lub większe zmiany biegu bez żadnej pomocy ze strony trzęsień ziemi. Osady wypłukiwane z górnego biegu osiadają i gromadzą się wzdłuż koryta, aż w końcu koryto rzeki staje się nieznacznie wyższe. W pewnym momencie woda przebija się i zaczyna budować dla siebie nową ścieżkę. Jednak zazwyczaj nie dzieje się to nagle. Mogą to być kolejne powodzie trwające lata lub dekady, aż rzeka znajdzie sobie nowe koryto. Ale zmiany biegu rzeki spowodowane trzęsieniem ziemi mogą nastąpić natychmiast.

Pierwsze wskazówki na pradawną zmianę koryta Gangesu uczeni znaleźli na zdjęciach satelitarnych. Na nisko położonym obszarze o szerokości około 1,5 kilometra i ciągnącym się przez około 100 kilometrów, mniej więcej równolegle do obecnego koryta rzeki, dostrzegli coś, co wyglądało na stare koryto rzeki. Obecnie obszar ten jest często zalewany i wykorzystywany głównie do uprawy ryżu.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

W 2018 roku uczeni pojawili się na miejscu w celu zbadania intrygującego obszaru. Natknęli się wówczas na świeży wykop pod staw, który nie został jeszcze wypełniony wodą. Na ścianach wykopu zobaczyli pionowe kolumny piasku przecinające poziome warstwy błota — struktury zwane sejsmitami, które powstają, gdy trzęsienia ziemi wzburzają warstwy osadów. Na niektórych obszarach wstrząsy mogą wywierać ciśnienie na zakopane warstwy piasku i wtłaczać je w górę przez leżące nad nimi błoto.

Dalsze badania wykazały, że sejsmity były zorientowane w systematycznym wzorze, co sugeruje, że wszystkie powstały w tym samym czasie. Dzięki technice datowania wykorzystującej światło do określania, kiedy ziarna piasku lub mułu ostatni raz miały kontakt z promieniami słonecznymi, naukowcy ustalili, że warstwy, w które wdarły się sejsmity, zostały pogrzebane podczas trzęsienia ziemi 2500 lat temu. Podobna analiza wykazała, że ​​ostatnie osady zdeponowane w starym kanale Gangesu miały dokładnie ten sam wiek.

Naukowcy sugerują, że krajobraz zmieniło trzęsieniem ziemi o magnitudzie 7 lub 8. W wyniku tego trzęsienia rzeka Ganges nagle zmieniła swój bieg.

Trzęsienie ziemi mogło zostać wywołane przez dwa oddzielne mechanizmy. Pierwszym z nich jest strefa aktywności sejsmicznej u podnóża Himalajów, gdzie płyta indyjska wciska się w płytę euroazjatycką. Drugim jest strefa subdukcji na południu i wschodzie, gdzie część skorupy oceanicznej toruje sobie drogę pod Bangladeszem i Mjanmą. Badanie z 2016 r. pokazują, że w tych strefach narasta obecnie naprężenie i mogą one wywołać trzęsienia ziemi o sile porównywalnej do tego sprzed 2500 lat. Ostatnie tej wielkości trzęsienie ziemi w tym regionie miało miejsce w 1762 r.

Trzęsienia ziemi w Bangladeszu nie są rzadkością. Autorzy publikacji podkreślają, że gdyby w dzisiejszych czasach doszło do podobnego zderzania, pociągnęłoby ono za sobą miliony ofiar, biorąc pod uwagę ile ludzi żyje obecnie w pobliżu rzeki. W 2008 r. jeden z dopływów Gangesu, rzeka Kosi, po ulewnych deszczach monsunowych zmieniał bieg. Towarzyszyły temu ogromne powodzie, w wyniku których zginęło ponad 500 osób. Ganges nie jest jedyną rzeką niosącą ze sobą takie zagrożenie. Jest wiele rzek, które przepływają przez miejsca aktywne sejsmicznie. To m.in. Żółta Rzeka, Irawadi czy Jordan.

Przesunięcie się Gangesu w dzisiejszych czasach spowodowane trzęsieniem ziemi mogłoby być o wiele gorsze. - Duże trzęsienie ziemi samo w sobie niesie ze sobą ogromne szkody. Ale duże trzęsienie ziemi, które nagle przemieszcza ogromną rzekę, jest jeszcze poważniejsze, zwłaszcza biorąc pod uwagę gęstość zaludnienia Bangladeszu — mówi Elizabeth Chamberlain, główna autorka badania.

Źródło: Columbia University, Live Science