Najpierw przegląda się w lustrze. Dopiero potem atakuje

Wargatek sanitarnik był pierwszą rybą, która przeszła test lustra. Test ten sprawdza, czy zwierzę rozpoznaje, że odbicie w lustrze jest jego własnym ciałem, a nie innym zwierzęciem. Naukowcy odkryli teraz, że wargatki wykorzystują odbicie w lustrze, aby zbudować mentalny obraz wielkości swojego ciała, co pomaga im porównać się z innymi osobnikami.

Opis oraz wyniki badań ukazały się na łamach pisma "Scientific Reports" (DOI: 10.1038/s41598-024-70138-7).

Wargatek sanitarnik (Labroides dimidiatus) nazywany również wargatkiem czyścicielem to mała ryba osiągająca maksymalnie kilkanaście centymetrów długości. Ma dość charakterystyczne ubarwienie – przez całą długość jej jasnoniebieskiego ciała biegnie ciemny pas. Nazwa tej ryby odnosi się do jej nawyków żywieniowych. Wargatki zjadają pasożyty ze skóry innych ryb, pełniąc funkcje sanitarne. Z ich usług korzystają większe ryby – rekiny czy mureny. Nie atakują wargatków, ale pozwalają im się oczyścić z pasożytów. Kilka dorosłych osobników i grupa młodych usuwa ze skóry, płetw, skrzeli większych ryb pasożyty i resztki obumarłej skóry. Wargatki zajmują się też pielęgnacją jamy gębowej swoich "klientów", zjadając resztki pokarmu tkwiącego między zębami.

Starsze wargatki mogą wybrać życie w samotności. Wykazują wtedy zachowania terytorialne, co objawia się wzmożoną agresją wobec intruzów. Nowe badania sugerują, że wargatki posiadają mentalny obraz swojego ciała. W eksperymentach prowadzonych z tym gatunkiem naukowcy dostrzegli, jak żyjący samotnie dorosły osobnik sprawdzał rozmiar swojego ciała w lustrze przed podjęciem decyzji, czy zaatakować nieco większego intruza.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Wargatek sanitarnik to niepozorna, mała rybka, która dużo potrafi. Wcześniejsze badania wykazały, że wargatki mogą zapamiętać dziesiątki swoich "klientów". W 2018 roku pojawiły się badania sugerujące, że ta niewielka rybka przeszła test lustra, określający istnienie samoświadomości. Naukowcy wykazali, że ryba była w stanie rozpoznać w lustrze własne odbicie

Test lustra polega na nanoszeniu znaków na tułowiu – w miejscach, których zwierzęta zwykle nie widzą, np. na klatce piersiowej czy pysku – za pomocą farby lub naklejek, a następnie umieszczaniu zwierząt przed lustrem w celu sprawdzenia, czy badają te ślady.

Test jest metodą badania samoświadomości. Po raz pierwszy został przeprowadzony na szympansach w latach 70. Grupa szympansów, która nigdy wcześniej nie widziała lustra, początkowo swoje odbicie brała jako zagrożenie. Po pewnym czasie szympansy zrozumiały, że w lustrze widzą odbicia nich samych. Pozytywny wyniki testu daje rozpoznanie przez określone zwierzę swojego odbicia w lustrze, a nie traktowanie go, jako innego stworzenia.

Do tej pory jedynymi zwierzętami, które przeszły test, uznawany przez behawiorystów za punkt odniesienia dla zdolności kognitywnych na wyższym poziomie, są ssaki – kilka gatunków małp, słonie, świnie, delfiny, orki oraz ptaki z rodziny krukowatych, ale też gołębie. No i wargatek sanitarnik.

W nowych pracach naukowcy z Osaka Metropolitan University udokumentowali, jak wargatek sanitarnik sprawdza w lustrze rozmiar swojego ciała przed walką, by ustalić, czy jest w stanie pokonać przeciwnika.

Najpierw naukowcy pokazywali wargatkom przez szklane ściany akwarium zdjęcia dwóch innych wargatków, które były o 10 proc. większe i 10 proc. mniejsze niż ich rozmiary ciała. Niezależnie od rozmiarów ciała ryby ze zdjęcia, osobniki w akwarium zaczęły wykazywać wobec nich agresywne zachowania.

Następnie badacze zainstalowali przy akwarium wargatków małe lustro i powtórzyli test ze zdjęciami. Co ciekawe, po oglądnięciu się w lustrze dorosłe wargatki zachowywały się agresywnie w stosunku do zdjęć mniejszych ryb, ale powstrzymywały się od ataków na większe osobniki. - To było nieoczekiwane, ponieważ uważaliśmy, że ta ryba jest agresywna wobec rywali, niezależnie od ich rozmiaru — mówi Taigi Kobayashi z Osaka Metropolitan University.

Odkrycia te sugerują, że wargatki znają rozmiar swojego ciała na podstawie mentalnych obrazów ciał utworzonych poprzez odbicie w lustrze. Co więcej, ryby oglądające się w lustrze często ponownie odwiedzały lustro, gdy pokazano im zdjęcie większego osobnika, co sugeruje potencjalne wykorzystanie lustra do oceny wielkości ciała. Według badaczy ryba używała lustra do porównywania wielkości swojego ciała z rozmiarem innych ryb, co mogło dać jej jakiś pogląd na temat wyniku ewentualnej walki.

Eksperymenty były prowadzone tak, by osobniki z akwarium nie widziały jednocześnie zdjęcia rywala i swojego odbicia w lustrze. Naukowcy uważają, że ryba musi porównywać widok przeciwnika do mentalnego obrazu swojego ciała.

- Nasze badania wskazujące na to, że ryby potrafią używać lustra jako narzędzia, mogą pomóc wyjaśnić podobieństwa między samoświadomością człowieka i zwierząt oraz dostarczyć ważnych wskazówek, które mogą pomóc wyjaśnić, w jaki sposób ewoluowała samoświadomość – mówi Taigi Kobayashi z Osaka Metropolitan University.

Źródło: Osaka Metropolitan University, New Scientist, fot. Osaka Metropolitan University