Jak pszczoły odnajdują drogę?

Wyobraźmy sobie, że musimy dokądś dotrzeć nie mając nawigacji, czy nawet radiolatarni. W takich warunkach przestworza przemierzali pierwsi piloci, orientując się w swoim położeniu dzięki charakterystycznym punktom orientacyjnym, jak drogi, budynki czy linie kolejowe. Nie tylko oni. Okazuje się bowiem, że w podobny sposób zachowują się także pszczoły.

Naukowcy wykazali, że pszczoły miodne zachowują pamięć o dominujących elementach krajobrazu na swoim obszarze, takich jak kanały czy drogi. Przetransportowane w nieznany teren wyszukują podobnych elementów, porównują ich układ z pamięcią i lecą wzdłuż nich w poszukiwaniu drogi do domu. Ta strategia nawigacyjna jest podobna do tej stosowanej przez pierwszych pilotów.

Opis i rezultaty badań dotyczących nawigacji pszczół ukazały się na łamach pisma "Frontiers in Behavioral Neuroscience" (DOI: 10.3389/fnbeh.2023.1070957).

Pszczoły są prawdziwymi mistrzami nawigacji. Aby zorientować się gdzie dokładnie się znajdują posługują się węchem, położeniem Słońca oraz polem magnetycznym Ziemi. Ostatnie badania dowiodły ponadto, że tak jak pierwsi piloci,owady te również potrafią posługiwać się widocznymi w otaczającym je krajobrazie charakterystycznymi punktami. A że są również pilnymi uczniami, to potrafią wykorzystywać swoiste "mapy mentalne", które pomagają im zorientować się w nowym dla nich terenie. Kluczowe zaś w ich tworzeniu okazują się kanały wodne, drogi oraz obrzeża pól.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

W jaki jednak sposób naukowcom udało się to wszystko potwierdzić? Otóż latem 2010 i 2011 r. przeprowadzili oni dość specyficzny eksperyment. W pobliżu wsi Klein Lüben w Brandenburgii zebrali 50 doświadczonych robotnic, którym następnie umieszczono na plecach ważący 10,5 mg transponder. Następnie wypuszczono je w nieznanym im terenie, znacząco oddalonym od obszaru, z którym mogły się zapoznać operując ze swojego ula. Na tym terenie znajdował się radar, który był w stanie wykrywać sygnały z transponderów z odległości do 900 metrów.

Na nowym dla pszczół obszarze najbardziej charakterystycznym elementem krajobrazu były biegnące z południowego zachodu na północny wschód równoległe kanały irygacyjne. W tym kontekście należy jeszcze wspomnieć o tym, że pszczoły zebrano z 5 uli: w przypadku uli A i B ich okolica pod wieloma względami przypominała obszar, na którym przeprowadzono test, w przypadku D i E różnice były dość znaczące, natomiast okolica ula C znajdowała się na tej osi gdzieś pomiędzy.

W momencie, gdy pszczoły znalazły się nad nowym dla nich terenem, zaczęły wykonywać koliste loty rozpoznawcze w różnych kierunkach i na różnych dystansach. Punkt centralny stanowiło miejsce ich wypuszczenia. Co ciekawe, przeprowadzone wcześniej symulacje nie zgadzały się z rzeczywistym zachowaniem pszczół. Mogło to oznaczać tylko jedno: trasy ich lotu nie są przypadkowe. Z przeprowadzonych analiz wynikało niezbicie, że pszczoły spędziły "nieproporcjonalnie" dużą ilość czasu nad lub w pobliżu kanałów irygacyjnych.

Przede wszystkim jednak wykazano, że pszczoły w istocie posługują się dotychczas zdobytą wiedzą i "mapami mentalnymi". Okazało się bowiem, że kanały irygacyjne były w największym stopniu wykorzystywane jako punkt orientacyjny przez robotnice z uli A i B. Nieco mniej przydatne były one dla tych z ula C, natomiast w najmniejszym stopniu posługiwały się nimi te pochodzące z uli D oraz E. Oznacza to zatem, że na podstawie tego, czego dotychczas nauczyły się o ukształtowaniu otaczającego je terenu, dokonywały generalizacji licząc na to, że pomoże im to odnaleźć drogę do domu.