"Książę goblinów". Naukowcy odkryli wielkiego gada sprzed 76 mln lat

Na łamach Royal Society Open Science naukowcy opisali nowy gatunek dużej jaszczurki, nazwanej Bolg amondol, która rzuca nowe światło na historię gadów w późnej kredzie.

Bolg amondol należy do grupy jaszczurek zwanej Monstersauria. To niezwykle długowieczna grupa, która istnieje od okresu kredowego aż po dziś dzień, a jej współczesnymi kuzynami są na przykład znane z Meksyku i USA jadowite helodermy (jaszczurki Gila i jaszczurki meksykańskie). Jaszczurki z tej grupy charakteryzowały się zazwyczaj krępą budową ciała, pokrytą kostnymi płytkami (czyli osteodermami) w skórze, tępymi pyskami i stożkowatymi zębami. Odnaleziono ją w formacji skalnej Kaiparowits, datowanej na około 75,6-76,4 miliona lat temu.

Skąd ta osobliwa nazwa? Nazwa "Bolg" pochodzi od fikcyjnego księcia goblinów i drugoplanowego antagonisty z powieści "Hobbit" J.R.R. Tolkiena, wybranego ze względu na pokrewieństwo jaszczurki z "potworami" (ang. monstersaurian affinities). Z kolei "amondol" to połączenie elfickich słów "amon-" (kopiec) i "-dol" (głowa), co odnosi się do kopcowatych, zrośniętych płytek kostnych, które pokrywały czaszkę tego gada.

Bolg amondol wyróżnia się dwiema unikalnymi cechami, które wcześniej nie były w pełni rozumiane w tej grupie jaszczurek:

• Zrośnięte osteodermy (płytki kostne) na kości jarzmowej, czyli w obszarze przypominającym policzek. To cecha, która nadawała mu dodatkowy, naturalny pancerz.
• Obecność przegród autotomijnych na kręgach ogonowych. Oznacza to, że Bolg amondol miał zdolność dobrowolnego odrzucania ogona w celu ucieczki przed drapieżnikami. To bardzo ciekawe, ponieważ współczesne helodermy utraciły tę zdolność, co sugeruje, że była to pierwotna cecha Monstersauria, która później zanikła. Posiadanie zarówno pancerza, jak i odrzucanego ogona, świadczy o tym, że życie w jednym ekosystemie z takimi drapieżnikami jak dinozaury było pełne wyzwań.

Odkrycie Bolga amondola jest niezwykle ważne, ponieważ jest to najbardziej kompletna skamieniałość jaszczurki znaleziona w późnokredowej Ameryce Północnej (na paleokontynencie Laramidia). Przed tym odkryciem wiele fragmentarycznych kości dużych jaszczurek z tego okresu było zazwyczaj błędnie przypisywanych jednemu gatunkowi, Palaeosaniwa canadensis. Jednak badania nad Bolgiem amondolem i innymi nowymi znaleziskami pokazują, że w Laramidii w okresie kampanu (późna kreda) występowały co najmniej trzy odrębne linie dużych jaszczurek z grupy Monstersauria. To oznacza, że różnorodność tych prehistorycznych gadów była znacznie większa, niż wcześniej sądzono, i pilnie potrzebna jest ponowna ocena historycznych materiałów.

Obecność kilku gatunków dużych jaszczurek drapieżnych w formacji Kaiparowits wskazuje na to, że był to produktywny i stabilny ekosystem. Prawdopodobnie Bolg amondol, podobnie jak inne monstersaury, był mięsożerny i polował na większe ofiary. Jaszczurki te prawdopodobnie dzieliły środowisko i nisze ekologiczne, podobnie jak współczesne duże warany, które mogą współistnieć, zajmując różne przestrzenie lub polując o różnych porach.

Dodatkowo odkrycia te wspierają hipotezy o biogeograficznych połączeniach i wymianach faunistycznych między Ameryką Północną a Azją w okresie kredy, co było obserwowane także w przypadku wielu grup dinozaurów.

Odkrycie Bolga amondola to kluczowy krok w zrozumieniu ewolucji Monstersauria. Pokazuje ono zaskakujące bogactwo i złożoność jaszczurek w późnej kredzie i podkreśla, że mimo iż monstersaury stanowiły niewielki procent różnorodności gadów, przez co najmniej 76 milionów lat pełniły rolę dominujących, dużych drapieżników.