Z Europy zniknęło ponad 500 milionów ptaków. Jaka jest główna przyczyna?

Naukowcy przez blisko 40 lat przyglądali się przyczynom wymierania ptaków w Europie. I doszli do wniosku, że największą z nich jest intensywnie rozwijające się rolnictwo.

Zespół ponad 50 naukowców z Europy zbadał, w jaki sposób 170 gatunków ptaków radzi sobie z rosnącą presją ze strony człowieka. Pod uwagę wzięto cztery czynniki: zmiana pokrywy leśnej, urbanizację, rolnictwo i zmianę klimatu (wzrost temperatury). Wnioski?

W ciągu 37 lat populacja ptaków w 28 europejskich państwach (na kontynencie i Wyspach Brytyjskich) zmniejszyła się o 550 milionów. Oznacza to, że zmalała o ponad jedną czwartą.

Największe straty w populacji zaobserwowano w przypadku gatunków osiedlających się na użytkach rolnych. Ich odsetek zmalał aż o 56,8%.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Badacze wskazują, że odpowiada za to przede wszystkim nagminne wykorzystywanie pestycydów i nawozów. Substancje te mogą bezpośrednio wpływać na zdrowie ptaków, a do tego - spełniając swoją funkcję - zabijają owady i bezkręgowce, pozbawiając ptaki (zwłaszcza pisklęta) pożywienia.

Dodatkowo rośliny uznawane za chwasty i tępione w ramach upraw rolniczych stanowią schronienie zarówno dla bezkręgowców, jak i ptaków. Bez nich szansa na przeżycie zwierząt znacznie się obniża.

– Praktyki rolnicze zaczęły się znacząco zmieniać po drugiej wojnie światowej, gdy kraje wprowadziły środki mające na celu zwiększenie produkcji gospodarstw rolnych. Jednak takie wysiłki, w tym coraz większe uzależnienie od pestycydów i nawozów, wiązały się ze znacznymi kosztami dla ptaków i innych dzikich zwierząt, a co najważniejsze - dla ogólnego stanu środowiska – komentuje prof. Richard Gregory z University College London, jeden z głównych autorów badania.

O ile skutki presji związanej z rolnictwem można uznać za ogólny trend, wpływ pozostałych badanych czynników był bardziej zróżnicowany i uzależniony od gatunków. Wciąż jednak niezaprzeczalny.

Jak wynika z badania, ptaki żyjące w miastach zmniejszyły liczebność o 27,8%, a te żyjące w lasach - o 17,7%.

Jeśli chodzi o urbanizację, problemem jest m.in. utrata kolejnych obszarów natury traconych na rzecz dalszej rozbudowy miast. W rezultacie ptaki mają problemy nie tylko ze znalezieniem pożywienia, ale miejsc gniazdowania.

W kontekście kolejnego czynnika rozsądne byłoby przyjęcie założenia, że im więcej lasów, tym więcej ptaków. Ale tak nie jest.

Zdaniem naukowców formalny wzrost liczby lasów w Europie może więc maskować ważne zmiany, jak choćby jakość terenów leśnych. Podkreślają oni m.in. znaczenie zanikania starych lasów, które są dla wielu gatunków niezbędne. Ponowne zalesianie gruntów po działalności rolniczej nie przyniesie ptakom takich samych korzyści, jak życie w kilkusetletnim, naturalnym lesie.

Naukowcy doszli też do wniosku, że niektóre gatunki z powodu rosnących temperatur radzą sobie nawet lepiej. Badanie wykazało jednak, że zmiana klimatu na ogólną populację ptaków wpływa negatywnie. O wiele bardziej odczuwają to gatunki zimnolubne - ich populacja spadła o 39,7%, podczas gdy populacja ptaków ciepłolubnych zmalała o 17,1%.

Badacze podkreślają, że choć wpływ intensywnego rolnictwa na ptaki był już od dawna zgłaszany, to aktualne wyniki stanowią rzetelny dowód na potwierdzenie tej tezy w skali kontynentu. Zauważają przy tym, że jest to wpływ "bezpośredni i dominujący".

– Nasze wyniki sugerują, że los pospolitych europejskich populacji ptaków zależy od szybkiego wdrożenia zmian transformacyjnych w europejskich społeczeństwach, a zwłaszcza reformy rolnej – podkreślają naukowcy.

– Potrzebujemy znacznie większego wsparcia dla praktyk rolniczych przyjaznych środowisku oraz odejścia od rolnictwa zdominowanego przez pestycydy i nawozy nieorganiczne. Byłoby to dobre dla przyrody, dla rolników i produkcji żywności, dla klimatu, dla konsumentów – dodaje Gregory.

Wyniki trwającego niemal cztery dekady badania opublikowano w Proceedings of the National Academy of Sciences. Są to pierwsze tak bogate dane, które pokazują związek pomiędzy działalnością człowieka, a zmniejszaniem się populacji ptactwa na terenie kontynentu.