Zabijają natychmiastowo, inne ratują życie - oto najciekawsze pierwiastki chemiczne

Nasz świat składa się z cząstek elementarnych, a te składają się na atomy dalej tworzące związki chemiczne. Człowiek składa się z około 5x1027 atomów - to ogromna liczba, trudna do zapisania w standardowej formie. Niektóre pierwiastki jednak posiadają unikalne właściwości, które wyróżniają je spośród rozległej tablicy Mendelejewa - ratują życie, zabijają, pomagają nam funkcjonować, eksplodują, wchodzą w przeróżne reakcje... Oto najciekawsze z nich!

Nasz świat składa się z cząstek elementarnych, a te składają się na atomy, dalej tworzące związki chemiczne. Człowiek złożony jest z około 5 do potęgi 1027 atomów - to ogromna liczba, trudna do zapisania w standardowej formie (około siedem oktylionów). Niektóre pierwiastki jednak posiadają unikalne właściwości, które wyróżniają je spośród innych na rozległej tablicy Mendelejewa - ratują życie, zabijają, pomagają nam funkcjonować, eksplodują, wchodzą w przeróżne reakcje... Oto najciekawsze z nich!

Niemal każdy wie, jak wygląda rtęć - srebrzysta ciecz, występująca w dawnych termometrach lekarskich, to właśnie jeden z ciekawszych pierwiastków w przyrodzie. W szczelnie zamkniętych, szklanych kapsułach z miarką temperaturową znajduje się jedyny metal znajdujący się w stanie ciekłym w tzw. warunkach normalnych (tj. 0 st. Celsjusza przy ciśnieniu równym jednej atmosferze).

Ten pierwiastek wykorzystywano już w starożytności do ługowania nadrzecznego piasku, celem wydobycia z niego srebra oraz złota, ale nie tylko. Bardzo chętnie był wybierany przez znachorów jako doskonały środek leczniczy - jak się potem okazywało, ze zgubnym skutkiem dla kuracjusza. Bogacze z dawnych czasów traktowali ten niezwykle trujący pierwiastek jak... zabawkę.

Rtęć, nawet w niewielkich stężeniach, jest niesamowicie toksyczna. Wchłonięcie jej oparów powoduje silne zapalenie płuc, doprowadzające następnie do niewydolności oddechowej, a w konsekwencji do śmierci. Rtęć kumuluje się w nerkach, co powoduje przy dłuższej ekspozycji ich zniszczenie i konieczność przeprowadzenia zabiegu transplantacji lub okresowych dializ. Charakterystyczne dla zatrucia rtęcią są objawy ze strony układu nerwowego, a także wymioty oraz biegunki.

Metaliczna rtęć obecnie jest wykorzystywana do tworzenia amalgamatów, w tym plomb dentystycznych, a także do produkcji świetlówek.

Nazwa tego pierwiastka może być nieco myląca, jeśli chodzi o osobę, która dokonała jego odkrycia. Wbrew nomenklaturze przyjętej w układzie okresowym, kiur nie został otrzymany po raz pierwszy przez małżeństwo Curie, lecz przez Glenna Theodore Seaborga, który nazwał tak nowo odkryty pierwiastek na cześć polsko - francuskiej pary naukowców.

Kiur nie występuje w przyrodzie z powodu bardzo krótkiego (relatywnie) czasu rozpadu jego izotopów. Musi być otrzymywany sztucznie i jest to niezwykle kosztowny proces. Pierwiastek jest tak promieniotwórczy, że sam jest dobrze widocznym źródłem światła w ciemnościach. Jest bardzo aktywny chemicznie - chętnie reaguje z innymi pierwiastkami, a ponadto potrafi rozkładać wodę. Wykorzystuje się go jako źródło energii dla sond kosmicznych, a także w skafandrach nurków oraz kosmonautów jako źródło ciepła.

Co może być ciekawego w srebrzystoszarym metalu, podobnym do mało ciekawego wapnia? Jeśliby oczyścić stront i wrzucić go do wody, prawdopodobnie byłby to ostatni eksperyment, który byłoby dane nam ujrzeć - reakcja przebiegłaby niezwykle gwałtownie. Mało tego, czysty stront potrafi zapalić się samoistnie w powietrzu.

Stront w przemyśle używany jest jako barwnik do szkła. Dodanie go do sztucznych ogni powoduje zabarwienie płomienia na czerwono, co przydaje się również we flarach oraz rakietach sygnałowych. W medycynie natomiast, ze względu na jego ogólne podobieństwo do wapnia, strontu chętnie używa się do zwalczania raka kości. Izotop strontu 89 świetnie nadaje się do atakowania nowotworu promieniowaniem beta. Niski czas połowicznego rozpadu minimalizuje negatywne skutki radioterapii, choć należy dodać, że już izotop strontu 90, posiadający dużo dłuższy czas połowicznego rozpadu (prawie 30 lat), może powodować właśnie nowotwory kości oraz białaczkę.

Ten pierwiastek jest niezwykle popularny w szkolnych pracowniach fizycznych, gdzie nauczyciele chętnie pokazują jego gwałtowną reakcję z tlenem w procesie spalania. Magnez spala się niezwykle jasnym płomieniem, wydzielając bardzo duże ilości ciepła - odradza się patrzenie bezpośrednio w źródło światła, gdyż może to spowodować trwałe uszkodzenie oczu.

Stopy magnezowe są często wykorzystywane tam, gdzie inne substancje wydają się za ciężkie, jednak oczekuje się odpowiedniego poziomu wytrzymałości materiału. Stanowi więc świetny zamiennik dla metali. Magnez jest również niezwykle ważny dla człowieka - stanowi ważny element kości oraz składnik budulcowy układu nerwowego. Deficyt magnezu w diecie szybko objawia się drżeniem kończyn, rozdrażnieniem oraz wystąpieniem różnorakich zespołów chorobowych. Mówi się również o tym, że braki w podaży magnezu mogą doprowadzić do zaburzeń depresyjnych, dlatego osobom żyjącym w ciągłym stresie zaleca się jego sztuczną suplementację.

Ten gaz najbardziej znany jest z tego, że wywołuje zjawisko zmiany barwy głosu po jego wciągnięciu do płuc. Jako że nie ma on żadnego znaczenia biologicznego, jest dla nas całkowicie obojętny i nie bierze udziału w żadnych procesach potrzebnych do życia. Naukowcy znajdują jednak dla niego zastosowanie również w medycynie. Hel jest jednym z gazów, którymi wypełnia się powłoki brzuszne podczas zabiegu laparoskopii.

Jest to najlżejszy dostępny gaz, który jest niepalny i lżejszy od powietrza. Dzięki temu świetnie nadaje się jako wypełnienie dla aerostatów, takich jak balony oraz sterowce. Problemem jest jedynie koszt jego wyprodukowania.

Niska rozpuszczalność we krwi stanowi zaletę przy używaniu go jako składnika mieszanki oddechowej dla nurków. Niezwykle niska temperatura wrzenia powoduje, iż stanowi dobre chłodziwo nadprzewodników.

Jakub Szczęsny