Śmigłowce szturmowe świata. Program Kruk – w poszukiwaniu następcy polskich Mi‑24

Program Kruk, zakładający pozyskanie przez Polskę nowych śmigłowców szturmowych, dostał niespodziewanego przyspieszenia. Atak Rosji na Ukrainę sprawił, że odwlekane latami poszukiwania następcy niemodernizowanych Mi-24 trafiły wysoko na listę priorytetów. Jakie śmigłowce szturmowe są obecnie eksploatowane na świecie?

Szef MON, Mariusz Błaszczak, poinformował 21 kwietnia 2022 roku o rozmowach z amerykańskim sekretarzem obrony, dotyczących śmigłowców uderzeniowych dla Polski. Polski minister przyznał, że pod uwagę brane są śmigłowce produkowane w Stanach Zjednoczonych.

W praktyce oznacza to, że wybór śmigłowca uderzeniowego dla Polski został ograniczony do dwóch typów maszyn: Bell AH-1Z Viper i Boeing AH-64 Apache.

Dlatego przedstawionych poniżej maszyn (z amerykańskimi wyjątkami) nie należy traktować jako potencjalnych uczestników programu Kruk – to przegląd śmigłowców szturmowych, produkowanych i eksploatowanych obecnie na świecie,

Włochy były pierwszym krajem zachodniej Europy, który podjął trud samodzielnego opracowania śmigłowca szturmowego. Prace nad nim rozpoczęły się jeszcze w latach 70., a pierwsze śmigłowce trafiły do służby na początku lat 90. XX wieku.

Mangusta była początkowo wyspecjalizowanym śmigłowcem przeciwpancernym, jednak modernizacje sprawiły, że obecnie jest w stanie wykonywać znacznie bardziej zróżnicowane zadania.

Bell AH-1Z Viper wywodzi się od pierwszego śmigłowca szturmowego świata – modelu AH-1 Cobra, opracowanego podczas wojny w Wietnamie na bazie uniwersalnej maszyny Bell UH-1 Iroquois. Mimo tak długiej historii Viper jest śmigłowcem nowym – jego projekt został opracowany na początku wieku, a produkcja seryjna ruszyła w 2010 roku.

Śmigłowce tego typu są eksploatowane m.in. przez amerykański Korpus Piechoty Morskiej. W Europie maszyny tego typu zamówiły Czechy. Viper to najprawdopodobniej jeden z dwóch typów śmigłowców, które bierze pod uwagę Polska.

Apache został zaprojektowany w latach 70. jako alternatywa dla AH-1 Cobra – armia potrzebowała śmigłowca o innej charakterystyce niż piechota morska, z większą siłą ognia i odporniejszą konstrukcją.

AH-64 został zoptymalizowany do misji NOE (Nap Of the Earth), podczas których śmigłowiec operuje na minimalnej wysokość, z wykorzystaniem rzeźby terenu, co utrudnia jego wykrycie i zwiększa szanse na przetrwanie. Zalety Apache’a doceniło wielu odbiorców – różne wersje tej maszyny są eksploatowane w 17 krajach. Apache jest także jednym z dwóch typów śmigłowców, które bierze pod uwagę Polska.

Historia tego śmigłowca rozpoczęła się po masakrze na Placu Tiananmen. Przed tym wydarzeniem Chiny prowadziły negocjacje z USA w sprawie pozyskania śmigłowców AH-1 Cobra i technologii produkcji rakiet przeciwpancernych TOW, jednak Stany Zjednoczone zerwały rozmowy.

Dlatego Chiny zwróciły się o pomoc do Rosji - wstępny projekt WZ-10 został opracowany przez Kamowa, jednak dalsze prace i rozwój śmigłowca są prowadzone przez Chiny własnymi siłami.

Rooivalk to bardzo głęboka modyfikacja francuskiego śmigłowca Aérospatiale Puma. Śmigłowiec powstał w wyniku doświadczeń, zebranych przez armię RPA podczas południowoafrykańskiej wojny granicznej, gdzie wojsko Republiki Południowej Afryki musiało mierzyć się z przeciwnikiem dysponującym znaczną liczbą broni pancernej.

Jedną z cech śmigłowca, dostosowujących do do afrykańskich warunków, jest bardzo duży zasięg, sięgający 800 km. Jedną z broni Rooivalka są przeciwpancerne pociski kierowane ZT-6 Mokopa, również opracowane w RPA.

Tiger (fr. i hiszp. Tigre) to efekt współpracy trzech państw Europejskich – Niemiec, Francji i Hiszpanii. Powstawał jako wyspecjalizowana broń przeciwpancerna, jednak z czasem został dostosowany do wykonywania szerszego zakresu zadań, przez co jest określany mianem śmigłowca wsparcia.

Różnice pomiędzy potrzebami poszczególnych uczestników programu doprowadziły do powstania różnych wersji śmigłowca, a także dodatkowej, rozpoznawczej wersji zamówionej przez Australię.

Śmigłowiec HAL Light Combat Helicopter to efekt współpracy Indii z niemieckim koncernem Messerschmitt-Bölkow-Blohm. Opracowany wspólnymi siłami demonstrator technologii stał się filarem budowy przez Indie – tym razem samodzielnie – produkowanego seryjnie śmigłowca szturmowego.

Maszyna wyróżnia się szerokim zastosowaniem rozwiązań, poprawiających cechy stealth i szerokim wykorzystaniem materiałów kompozytowych.

Z-19 to drugi typ śmigłowca szturmowego rozwijany przez Chiny. W porównaniu z WZ-10 jest mniejszy i lżejszy – to bardzo głęboka modyfikacja produkowanego w Chinach na francuskiej licencji śmigłowca Eurocopter AS365 Dauphin (Harbin Z-9).

Wśród przyczyn, dla których Chiny zdecydowały się na równoległe rozwijanie dwóch maszyn o podobnym przeznaczeniu wymienia się m.in. problemy z dostępnością silników.

Znakiem rozpoznawczym śmigłowców Kamowa jest brak wirnika ogonowego – zamiast niego śmigłowce mają dwa duże, współosiowe, przeciwbieżne wirniki główne. Nietypową cechą śmigłowców Ka-50 i Ka-52 jest także możliwość katapultowania załogi – fotele są wystrzeliwane z kabiny po wcześniejszym odrzuceniu przez śmigłowiec łopat wirników.

Produkcję jednoosobowego Ka-50 zakończono po zbudowaniu krótkiej serii maszyn, a jego następca – Ka-52 – ma załogę dwuosobową, z nietypowym jak na śmigłowiec szturmowy ułożeniem foteli, które znajdują się obok siebie.

Japoński śmigłowiec OH-1 Ninja nie jest pełnoprawną maszyną szturmową. Powstał jako śmigłowiec rozpoznawczy i obserwacyjny, jednak twórcy maszyny opracowali także wariant, który może wykonywać zadania śmigłowca szturmowego.

Ostatecznie Japonia nie zdecydowała się na rozwijanie OH-1 Ninja w tym kierunku, zadania szturmowe rezerwując dla produkowanych w zakładach Fuji Heavy Industries, licencyjnych AH-64DJP.

Choć Mi-24 bywa często określany mianem śmigłowca szturmowego i często jest w takiej roli wykorzystywany, powstał jako ciężki śmigłowiec bojowy – połączenie maszyny szturmowej i transportowej. Charakterystyczną cechą Mi-24 jest kabina, pozwalająca na transport różnych ładunków albo do 8 żołnierzy desantu, co wpływa na wielkość kadłuba maszyny.

Choć Mi-24 (wersja eksportowa była oznaczana nazwą Mi-25) został zaprojektowany w ZSRR w latach 60., nadal jest produkowany, a jego obecna wersja eksportowa, produkowana także na wewnętrzny, rosyjski rynek, nosi nazwę Mi-35.

Mi-28 to kolejny typ rosyjskiego śmigłowca szturmowego. Został opracowany jako następca Mi-24, a o środki na rozwój i wojskowe zamówienia musiał rywalizować z Ka-50. Spośród rosyjskich maszyn szturmowych Mi-28 charakteryzuje się najbardziej typową konstrukcją, zaprojektowaną tak, aby maksymalnie zwiększyć szanse przetrwania maszyny na polu walki (opancerzenie, rozmieszczenie newralgicznych elementów).

Wyjątkową cechą jest obecność miniaturowej, 3-osobowej kabiny. Jej przeznaczeniem są sytuacje awaryjne, jak np. konieczność ewakuowania załogi zestrzelonego śmigłowca czy samolotu.

T129 to wersja rozwojowa śmigłowca A129 Mangusta, opracowana na potrzeby Turcji. Choć A129 o T129 wyglądają bardzo podobnie, turecki śmigłowiec ma zmienioną awionikę, przebudowany kadłub, udoskonalone silniki, układ transmisji i wirnik, a także jest zintegrowany z uzbrojeniem produkowanym i eksploatowanym przez turecką armię.

Kupiona przez Turcję licencja pozwala na eksportowanie (z wyłączeniem kilku państw) produkowanego przez Turkish Aerospace Industries śmigłowca.