Narzędzia z kości zwierząt. Pochodzą sprzed 1,5 mln lat

Epoka kamienia łupanego była okresem, w którym nasi odlegli przodkowie nauczyli się wytwarzać narzędzia z różnego rodzaju skał. Jednak pomimo nazwy epoki, przynajmniej niektórzy pradawni rzemieślnicy zamiast kamieni używali kości. Nie jest jasne, kiedy praktyka ta stała się powszechna, ale niedawne znaleziska z Afryki sugerują, że już 1,5 mln lat temu wcześni ludzie mieli opanowaną tę sztukę.

W wąwozie Olduvai w północno-zachodniej części Tanzanii archeolodzy natknęli się na 27 narzędzi wykonanych z kości dużych ssaków, głównie hipopotamów i słoni, ale też i innych zwierząt. Odkrycie to wskazuje, że nasi przodkowie używali kości jako surowca do wykonywania narzędzi znacznie wcześniej, niż dotychczas sądzono.

Wyniki oraz opis badań narzędzi z kości ukazał się na łamach pisma "Nature" (DOI: 10.1038/s41586-025-08652-5).

Narzędzia są wyrabiane i wykorzystywane przez naszych przodków od zamierzchłych czasów. Przedstawiciele rodzaju Australopithecus, do którego należała słynna Lucy – niekompletny szkielet odkryty w 1974 r. w Etiopii – wytwarzali narzędzia z kamienia już 2,6 mln lat temu. Ale narzędzia z kości pojawiają się znacznie później.

Dla starożytnych rzemieślników kości stanowiły atrakcyjny surowiec. Występowały w dużych ilościach, także w miejscach pozbawionych skał, które wykorzystywano do produkcji narzędzi, takich jak kwarcyt, krzemień lub bazalt. Ponadto kości nóg dużych zwierząt idealnie nadają się na narzędzia, ze względu na swój kształt. No i są znacznie lżejsze niż skały.

Ale określenie, kiedy dokładnie zaczęto wytwarzać narzędzi z kości, pozostaje nieuchwytne. W przeciwieństwie do kamieni, kości w niekorzystnych warunkach mogą ulec rozkładowi. Do tego podczas prac wykopaliskowych narzędzia z kości mogą być trudne do odróżnienia od połamanych kości, które zwykle znajdują się na stanowiskach archeologicznych. Chociaż różni badacze zgłaszali sporadyczne przykłady wcześniejszych narzędzi z kości, jak chociażby topór ręczny sprzed 1,4 mln lat, przeważa pogląd, że produkcja tego typu narzędzi zaczęła się dopiero około 500 tys. lat temu.

Jednak znaleziska z wąwozu Olduvai podważają tę narrację. Wąwóz Olduvai to stanowisko z długą historią odkryć znane chyba wszystkim archeologom. W latach 60. ubiegłego wieku odkryto tam szczątki Homo habilis wraz z narzędziami przez niego wytworzonymi. Znaleziono tam również szczątki australopiteków i Homo erectus, który uważany jest za pośredni szczebel między właśnie austrlopitekami a człowiekiem współczesnym. Do tego wąwóz skrywał dziesiątki różnego rodzaju narzędzi i setki kości zwierząt.

Najnowsze odkrycia opierają się na wykopaliskach w Olduvai przeprowadzonych w latach 2015–2022. Naukowcy spędzili kilka sezonów na wykopaliskach badając, jak zmieniła się technologia, gdy Homo erectus zastąpił Homo habilis w tym regionie, gdzieś między 1,8 a 1,5 mln lat temu.

W publikacji naukowcy opisali 27 narzędzi z kości znalezionych w warstwie datowanej na 1,5 mln lat. Najpierw badacze odkryli kość nogi słonia z wyraźnymi śladami kształtowania i ostrzenia. Potem znaleźli kolejne, głównie wykonane z kości dużych zwierząt – hipopotamów, słoni i bydła.

Wiele z nich można było zidentyfikować jako narzędzia, bo nosiły ślady odłupywania, które powstały podczas nadawania kształtu krawędziom. Naukowcy uważają, że ociosane kości, wraz z narzędziami kamiennymi również znalezionymi w tych warstwach, były używane jako narzędzia tnące do krojenia mięsa i rozłupywania kości w celu pozyskania pożywnego szpiku.

Aby nadać kształt narzędziom z kości, pradawni rzemieślnicy stosowali techniki podobne do tych stosowanych podczas obróbki krzemienia. To pokazuje, że byli w stanie przenieść technikę już stosowaną do wytwarzania kamiennych narzędzi i zastosować ją do innego materiału. – To ta sama populacja homininów wytwarzająca narzędzia z kamienia i jednocześnie wytwarzająca narzędzia z kości – powiedział Jackson Njau, paleoantropolog z Indiana University Bloomington i współautor badania.

Chociaż nie znaleziono żadnych szczątków homininów obok narzędzi, naukowcy podejrzewają, że były one dziełem Homo erectus. Technologie przeniesione z obróbki skał do produkcji narzędzi z kości dają obraz doniosłej transformacji w wytwarzaniu narzędzi. – To duża zmiana poznawcza, nasi przodkowie musieli zrozumieć właściwości kości, które różnią się od właściwości skały. To znaczący krok w ewolucji – przyznał Njau.

Źródło: Science, Nature, Science Alert, fot. CSIC