Pierwszy Polak w kosmosie. Był tam prawie 50 lat temu

"Ja, obywatel Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej, czuję się zaszczycony umożliwieniem mi wykonania lotu kosmicznego na radzieckim statku Sojuz 30 i orbitalnej stacji Salut 6. Okazanego mi zaufania nie zawiodę" - mówił gen. Hermaszewski kilka minut przed lotem w czerwcu 1978 r.

Mirosław Hermaszewski urodził się 15 września 1941 r. w ówczesnych Lipnikach (Wołyń). Po wojnie wraz z rodziną wyjechał do Wołowa na Dolnym Śląsku, gdzie ukończył liceum. W latach młodzieńczych Hermaszewski interesował się lotnictwem - do czego przyczynił się jego starszy brat - pilot - Władysław.

"Słyszałem o nim w radiu i wyobrażałem sobie szum jego samolotu na defiladach, pisano też w gazetach o »przodującym oficerze pilocie Władysławie Hermaszewskim«" - tak Mirosław wspominał Władysława w swojej książce "Ciężar nieważkości. Opowieść pilota-kosmonauty".

Hermaszewski rozwijał pasję związaną z lotnictwem. W 1961 r. rozpoczął studnia w Wyższej Oficerskiej Szkole Lotniczej w Dęblinie. Później dostał się do pułku obrony powietrznej w Poznaniu, ukończył również Akademię Sztabu Generalnego w Warszawie. Służył jako dowódca eskadry w Słupsku oraz zastępca dowódcy pułku w Gdyni. Był też dowódcą 11. pułku myśliwców we Wrocławiu.

Porozumienie dotyczące misji na statku Sojuz 30 podpisano 13 lipca 1976 r. w Moskwie. Wiązało ono ZSRR, Bułgarię, Czechosłowację, Kubę, Mongolię, NRD, Polskę, Rumunię i Węgry w ramach programu Interkosmos. Jego celem było wspólne załogowe badanie kosmosu. Według założenia - na orbitę okołoziemską najpierw mieli zostać wysłani przedstawiciele Polski, NRD oraz Czechosłowacji (w latach 1977-1978).

Podpisany w Moskwie program zakładał, że w ramach tej misji każda załoga będzie się składać z dwóch członków. Pilotem każdej z nich miał być kosmonauta z ZSRR, natomiast miejsce na drugim fotelu przeznaczono dla naukowca z innego traku. Selekcję w Polsce rozpoczęto jeszcze przed podpisaniem porozumienia w Moskwie.

Mirosław Hermaszewski trafił do grupy 400 kandydatów na kosmonautów. Jak w 2018 r. w rozmowie z Polskim Radem wyjaśniał Dariusz Kortko, współautor książki "Cena nieważkości. Kulisy lotu Polaka w kosmos", prof. Jan Terelak, psycholog, który brał udział w selekcji kandydatów, zaznaczał, że wybrani kandydaci "to byli najlepsi polscy piloci". - Było ich osiemdziesięciu i zostali natychmiast poddani selekcji negatywnej: wsadzono ich na krzesła obrotowe, wystrzeliwano z katapulty, badano ich dokładnie, poddawano testom psychologicznym. Najsłabsi odpowiadali - opowiadał gość Polskiego Radia.

Ostatecznie wyselekcjonowano dwóch Polaków, którzy byli gotowi polecieć w kosmos. Jednym z nich był Mirosław Hermaszewski, drugim natomiast Zenon Jankowski. Ostateczną decyzję podjęto na podstawie kwestii osobowościowych. Wybór padł na Hermaszewskiego, bo "był bardziej otwarty, lubił rozmawiać z ludźmi, żartować, był duszą towarzystwa" - mówili autorzy wspomnianej książki o locie Polaka w kosmos. Zatwierdzenie załogi odbyło się 25 czerwca, a więc zaledwie dwa dni przed startem Sojuza 30.

Tak oto wybrany do lotu na pokładzie statku Sojuz 30 Mirosław Hermaszewski z pułkownikiem Piotrem Klimukiem (ZSRR) wyruszył w kosmiczny lot 27 czerwca 1978 r. Jak sam opowiadał w rozmowie z Polskim Radiem, "nie czuł strachu, bardziej dominowało uczucie oczekiwania".

Sojuz 30 wystartował o godzinie 17:27 (czasu polskiego) z kosmodromu Bajkonur. Dzień po starcie, 28 czerwca, załoga połączyła się ze stacją orbitalną Salut 6, gdzie wykonano program badawczy. Cały lot, w którym uczestniczył Hermaszewski, trwał osiem dni. W tym czasie dokonano 126 okrążeń Ziemi.

W trakcie lotu przeprowadzono szereg eksperymentów. Polacy przygotowali łącznie dziewięć projektów, z czego pięć było efektem pracy tylko polskich naukowców, bez udziału innych państw. Jednym z eksperymentów przeprowadzonych w 1978 r. był "Smak", który miał na celu sprawdzanie, jak zmieniają się odczucia smakowe w warunkach nieważkości. Hermaszewski sprawdzał też, jak zmienia się wydolność fizyczna bezpośrednio przed startem i po wylądowaniu - to w ramach eksperymentu "Zdrowie". Poza tym w ramach misji polsko-radzieckiej prowadzono eksperymenty:

• "Syrena": badanie procesu narastania kryształów HgCdTe w warunkach braku ciążenia
• "Relaks": badanie efektywności różnego rodzaju rozrywek w warunkach lotu kosmicznego
• "Kardiolider": polegający na sprawdzaniu, jak funkcjonuje serce w czasie pracy kosmonauty na statku kosmicznym
• "Test": badanie aspektów psychologicznych adaptacji załogi do warunków lotu kosmicznego
• "Ciepło": weryfikujący, jak przebiega proces wymiany ciepła organizmu z otoczeniem w warunkach braku ciążenia
• "Ziemia": polegający na fotografowaniu powierzchni Ziemi w celu badania jej zasobów (lądów i wód)
• "Zorza": polegający na obserwacji z kosmosu zórz polarnych
• "Czajka": badanie neutralizacji wpływu braku ciążenia na układ krwionośny przez zastosowanie specjalnego kombinezonu
• "Tlen": polegający na badaniu przemian tlenu w organizmie w warunkach lotu kosmicznego

Pierwszy Polak w kosmosie zabrał ze sobą na pokład Sojuza 30 portrety Breżniewa i Gierka, miniaturowe wydanie "Manifestu Komunistycznego", faksymile księgi "O obrotach ciał niebieskich" oraz rysunku systemu słonecznego Mikołaja Kopernika. Hermaszewski miał ze sobą niewielkie wydanie "Pana Tadeusza", które podarował papieżowi Janowi Pawłowi II. Polak zabrał też na pokład statku kosmicznego alkohol. Przemycił go w czterech buteleczkach po paście do smarowania elektrod.

Lądowanie załogi statku Sojuz 30 nastąpiło 5 lipca 1978 r. w Kazachstanie. - Zdrowy jestem, dobrze się czuję, tylko nogi mam troszeczkę miękkie i nieco kręci mi się w głowie - mówił po lądowaniu Hermaszewski. W sumie cała misja Hermaszewskiego w kosmosie trwała 7 dni, 22 godziny, 2 minuty i 59 sekund. Mirosław Hermaszewski zmarł 12 grudnia 2022 r. Miał 81 lat.