Od francuskich Reanult do niemieckich Leopardów - tak zmieniały się czołgi w polskim wojsku

Dziś najnowszym czołgiem w polskich Siłach Lądowych jest niemiecki Leopard 2, ale od 1919 roku, służyło w polskich barwach w sumie ponad 30 różnych modeli czołgów. Były to m.in. maszyny produkowane we Francji, Wielkiej Brytanii, Stanach Zjednoczonych, Związku Radzieckim, a także w Polsce. Oto niektóre z nich.

Lekki czołg Renault FT został skonstruowany w 1917 roku przez firmę znaną dziś głównie z produkcji samochodów osobowych. Był licznie wykorzystywany w czasie I wojny światowej przez wiele państw, także przez Polskę. Renault FT to pierwszy czołg o klasycznej konstrukcji, stosowanej później we wszystkich konstruowanych czołgach. Składał się z przedziału bojowego załogi, w pełni obrotowej wieży i przedziału napędowego z tyłu. Jego uzbrojenie stanowiła armata kalibru 37 mm lub karabin maszynowy kalibru 7,92. W skład załogi wchodziły dwie osoby (dowódca-strzelec i kierowca). Renault FT był zaprojektowany jako wsparcie piechoty, dlatego nie rozwijał dużych prędkości, było to maksymalnie 7,7 km/h i miał zasięg 35 km. W sumie wyprodukowano 3700 sztuk tego czołgu. 120 czołgów Renault FT weszło w skład sformowanej we Francji, Armii Polskiej gen. Hallera. Brały one udział w walkach I wojny światowej, wojny polsko-bolszewickiej i II wojny światowej.

Tankietka to mały i lekki, dwuosobowy czołg, często nieposiadający obrotowej wieży. Tankietki były zazwyczaj uzbrojone w jeden lub dwa karabiny maszynowe i charakteryzowały się niską masą od 1 do 3,5 tony. Tankietka TKS to polska konstrukcja, która powstała po zmodernizowaniu innego polskiego czołgu TK-3, który z kolei był rozwinięciem brytyjskiego modelu Carden Loyd Mk. VI. Podstawowym uzbrojeniem TKS był karabin maszynowy Hotchkiss wz. 25 kalibru 7,9 mm, lub także karabin maszynowy wz. 38 FK-A kal. 20 mm. Tankietka rozwijała prędkość 45 km/h i miała zasięg 160 km (jadąc po drodze). TKS były produkowane w Czechowicach pod Warszawą (dziś Warszawa-Ursus), w fabryce Ursus. Wyprodukowano 280 egzemplarzy.

Czołg 7TP to polskie rozwinięcie brytyjskiego czołgu Vickers E. Obok tankietek TK-3 i TKS był główną bronią polskiego wojska podczas II wojny światowej. Był to lekki czołg o trzyosobowej załodze, w którym po raz pierwszy w Europie zastosowano silnik diesla. 7TP to skrót, który oznacza "siedmiotonowy, polski". Czołg był produkowany w zakładach w Ursusie, w wersjach jedno i dwu-wieżowej. W tym drugim wypadku wieże były umieszczone obok siebie, a ich uzbrojenie stanowiły 2 karabiny maszynowe wz. 30 kal. 7,92 mm. W wersji jedno-wieżowej była to armata czołgowa Bofors wz. 37 kal. 37 mm i 1 karabin maszynowy wz. 30 kal. 7,92 mm. Wyprodukowano w sumie 139 egzemplarzy czołgu 7TP w różnych wersjach.

Po przegraniu przez Polskę kampanii wrześniowej w 1939 roku rozpoczęto tworzenie Polskich Sił Zbrojnych na Zachodzie. Wyposażane one były w pojazdy sprzymierzonych państw. W dowodzonej przez gen. Maczka 1 Dywizji Pancernej służyły m.in. francuskie czołgi Renault R-35, brytyjskie czołgi Valentine Mark III (na zdjęciu) czy amerykańskie M4 Sherman (w 2 Brygadzie Pancernej 2 Korpusu Polskiego gen. Władysława Andersa).

Po zakończeniu II wojny światowej, podstawę polskich wojsk pancernych stanowiły czołgi radzieckie i czołgi produkowane w Polsce na radzieckiej licencji. Najbardziej znanym modelem tamtego okresu jest zapewne T-34/85, czyli "Rudy" z serialu "Czterej pancerni i pies". T-34/85 to zmodernizowany model T-34, który miał być odpowiedzią na niemieckie czołgi "Tygrys" i "Pantera". Czołg otrzymał długolufową armatę kal. 75 mm i trzyosobową wieżę. Jego produkcja trwała w ZSRR od 1944 do 1950 roku, a w Polsce od 1951 do 1957 roku. W tym czasie zbudowano prawie 50 tysięcy egzemplarzy tego czołgu. T-34/85 był uzbrojony w armatę kal. 85 mm i 2 karabiny maszynowe DTM kal. 7,62 mm. Mógł rozwijać prędkość 55 km/h i miał zasięg 300 km.

T-54 i T-55 to czołgi podstawowe pierwszej generacji (ang. Main Battle Tank), jest to kategoria, która została wprowadzona po II wojnie światowej i zastąpiła dotychczasowe kategorie (lekką, średnią, ciężką i superciężką). Dziś czołgi podstawowe są główną kategorią czołgów stosowanych w armiach świata. Oba modele były produkowane w ZSRR, Polsce, Czechosłowacji. W sumie wyprodukowano około 40 tysięcy egzemplarzy T-54 i 95 tysięcy T-55, który był też produkowany w chinach. Czołgi T-54 były uzbrojone w armatę kal. 100 mm, 2 karabiny maszynowe SGMT kal. 7,62 mm i 1 wielkokalibrowy karabin maszynowy DSzK kal. 12,7 mm. T-54 były na wyposażeniu 38 państw świata, a wiele pojazdów nadal jest jeszcze w użyciu. Bezpośredni następca, T-55, został stworzony tak, aby zapewnić załodze większe szanse przeżycia w wyniku ataku nuklearnego. T-55 służył w armiach 55 państw świata w krajach Azji, Afryki i Ameryki Południowej, a w niektórych służy do dziś.

T-72 to czołg konstrukcji radzieckiej wprowadzony do służby w latach 70. Obecnie w polskim wojsku służy 159 sztuk T-72, a w rezerwie pozostaje 190. Czołg posiada automat do ładowania działa, co pozwoliło na zredukowanie załogi z 4 do 3 osób. Jego uzbrojenie stanowi armata kalibru 125 mm, 2 karabiny maszynowe PKT kal. 7,62 mm i wielkokalibrowy karabin maszynowy kal. 12,7 mm. T-72 napędzany jest 12-cylindrowym silnikiem wysokoprężnym o mocy 780 KM (może jechać z prędkością 65 km/h), ma zasięg 600 km. Załogę chroni pancerz reaktywny, który niszczy pociski zanim uderzą w kadłub czołgu. Czołgi T-72 brały udział m.in. w konflikcie w Zatoce Perskiej gdzie ujawniły się ich wady, np. trafienie czołgu powodowało zapalenie ładunków miotających i albo urywało wieżę, albo powodowało nagrzanie się czołgu do takiej temperatury, że topiły się jego elementy. Czołgi T-72 są stopniowo wycofywane ze służby w Wojsku Polskim.

PT-91 Twardy to polski czołg podstawowy opracowany na bazie T-72. Główne zmiany w stosunku do poprzednika to nowy system kierowania ogniem oraz nowy pancerz. Czołg otrzymał też mocniejszy, 850-konny silnik. W polskich jednostkach pancernych służą obecnie 232 czołgi PT-91 Twardy. Ich uzbrojenie stanowi armata 2A46 Rapira-3 kal. 125 mm, czołgowy karabin maszynowy PKT kal. 7,62 mm i przeciwlotniczy wielkokalibrowy karabin maszynowy NSW kal. 12,7 mm.

Leopard 2 to pierwszy czołg podstawowy trzeciej generacji. Po raz pierwszy wszedł do służby w 1979 roku jako następca czołgu Leopard 1. W Polsce służy 247 Leopardów pozyskanych z rezerw niemieckiej armii. Czołg napędzany jest 12-cylindrowym silnikiem o mocy 1500 KM, może poruszać się z prędkością 72 km/h i ma zasięg 550 km. Jego uzbrojenie stanowi armata kalibru 120 mm i dwa karabiny maszynowe MG3 kal. 7,62. Obecnie planowana jest modernizacja polskich Leopardów, która podniesie ich zdolności bojowe.