Czołgi zachodniej Europy. Mniej znani konkurenci Leoparda 2

Najpopularniejszym współczesnym czołgiem zachodniej Europy jest Leopard 2. Choć niemiecki czołg zdominował europejskie jednostki pancerne, nie jest jedynym wyprodukowanym na Starym Kontynencie czołgiem trzeciej generacji. Jaki inne czołgi zaprojektowano i wyprodukowano w Europie?

W krajach, które w czasie zimnej wojny należały do Układu Warszawskiego, do niedawna dominowały rosyjskie czołgi albo konstrukcje opracowane na ich podstawie, jak polski PT-91 Twardy albo jugosłowiański M-84 i jego chorwacka modyfikacja M-95 Degman. Zróżnicowanie broni pancernej w krajach, które w czasie zimnej wojny należały do NATO, jest znacznie większe.

Nie wszystkie kraje zdecydowały się na przyjęcie Leoparda 2 i zamiast niego opracowały własne, zazwyczaj lokalnie używane konstrukcje. Inne, zanim z różnych względów kupiły niemiecki sprzęt, pracowały nad własnymi czołgami, niekiedy doprowadzając rodzime projekty do etapu jeżdżącego prototypu.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Do tego, choć NATO kojarzy się powszechnie z najnowocześniejszą bronią, niektóre państwa członkowskie Sojuszu nadal używają (albo do niedawna używały) czołgów znacznie starszych, należących do poprzednich generacji broni pancernej.

Jakie czołgi (poza konstrukcjami rosyjskimi) są obecnie używane w Europie? Poniższe zestawienie dotyczy czołgów podstawowych – bez pojazdów kołowych, nazywanych niekiedy czołgami lekkimi, jak francuski AMX-10 RC czy włoski Centauro.

Poza jednym, doprowadzonym do etapu prototypu modelem, nie ma w nim także większości awangardowych, eksperymentalnych konstrukcji, testowanych przez Szwecję w ramach programu UDES.

Altay to czołg budowany przez Turcję we współpracy z partnerami zagranicznymi. Należeli do nich m.in. Niemcy i Ukraina, jednak największy wpływ na budowę i konstrukcję Altaya miała Korea Południowa i jej czołg K2, z którego zaczerpnięto wiele rozwiązań i technologii zastosowanych w tureckim sprzęcie.

Altay ma czteroosobową załogę, brak automatu ładowania i jest uzbrojony w 120-mm armatę MKE, będącą turecką wersją armaty CN08 z czołgu K2. Wprowadzenie czołgu do służby przewidywane jest na 2023 r.

Włoski czołg podstawowy C1 Ariete trzeciej generacji został opracowany w połowie lat 80. jako następca włoskich Leopardów 1. Produkcja włoskich maszyn trwała od 1995 do 2002 r.

Włochy są jedynym użytkownikiem tego 48-tonowego czołgu, który został wyprodukowany w liczbie 200 egzemplarzy. Ariete jest uzbrojony w 120-mm armatę i jest obsługiwany przez czteroosobową załogę.

Brytyjski czołg podstawowy to efekt długiego, ewolucyjnego rozwoju rodziny brytyjskich czołgów, zaczynającej się na modelu Chieftain. Challenger 2 charakteryzuje się bardzo silnym opancerzeniem w postaci warstwowego pancerza Chobcham/Burlington.

Dzięki niemu Challenger 2, wchodząc do użytku w latach 90., był uznawany za najlepiej opancerzony czołg świata. Czołg ma także wyjątkową na skalę świata broń – bruzdowaną armatę L30A1 w epoce, gdy standardem w tej kategorii czołgów są armaty gładkolufowe.

Opracowany siłami francuskiego przemysłu czołg Char Leclerc, następca modelu AMC-30, przez długie lata cieszył się opinią najbardziej zaawansowanej pod względem wyposażenia elektronicznego konstrukcji na świecie.

Opracowana w połowie lat 80. i produkowana w latach 1992-2007 maszyna została wyposażona w automat ładowania i załogę zredukowaną do trzech osób.

Leopard 2 to niemiecki czołg podstawowy, uznawany za pierwszy czołg trzeciej generacji. Opracowany w latach 70., był początkowo rozwijany wraz z partnerami zagranicznymi, ale odmienne koncepcje co do kształtu sprawiły, że inne europejskie kraje, podobnie jak Stany Zjednoczone, opracowały własne modele czołgów.

Leopard 2 odniósł ogromny sukces eksportowy – maszyna w różnych wersjach została kupiona przez Austrię, Danię, Finlandię, Grecję, Hiszpanię, Holandię, Norwegię, Polskę, Portugalię, Szwajcarię, Szwecję, Turcję i Węgry. Poza Europą czołg ten trafił do armii Chile, Indonezji, Kanady i Kataru.

Ambicje budowy własnych czołgów miało przed laty bardzo wiele państw. Niektóre - jak choćby Szwajcaria - przez lata budowały własne konstrukcje i jeszcze w latach 80. pracowały m.in. nad własnym niszczycielem czołgów, i dopiero z czasem wyposażyły swoją armię w broń pancerną zagranicznego pochodzenia.

Rozwinięty przemysł pancerny miała także Szwecja, gdzie po nietypowym modelu Strv 103 prowadzono prace nad kilkoma modelami broni pancernej, w tym samobieżną armatohaubicą Bandkanon 1, a także wdrożono awangardowy program badawczy UDES.

Sukces Leoparda 2 oznaczał w niektórych krajach zawieszenie programów rozwoju własnej broni pancernej. Los taki spotkał hiszpański czołg Lince. Była to maszyna opracowywana we współpracy z przemysłem niemieckim i korzystająca z rozwiązań Leoparda 2.

Hiszpański czołg był od niego nieco słabiej opancerzony, ale za to mobilniejszy. Projekt został doprowadzony do etapu makiety – bez budowy prototypów – po czym Hiszpania zdecydowała o zakupie Leopardów 2 i modernizacji posiadanych czołgów starszych typów.

Szwedzki program badawczy UDES przyniósł bardzo wiele interesujących projektów broni pancernej (nie tylko czołgów). Większość z nich powstała wyłącznie w postaci planów, koncepcji czy makiet, pozwalających na testowanie określonych rozwiązań. Wyjątkiem jest pojazd UDES XX20.

To konstrukcja dwukadłubowa, o budowie podobnej do gąsienicowych wszędołazów, używanych w ekstremalnie trudnych warunkach terenowych. UDES XX20 miał być wyjątkowo bezpieczny, bo amunicja i paliwo czołgu znajdowały się w osobnym pojeździe, oddzielone od załogi, dla której przewidziano miejsce w przednim module, wyposażonym w zdalnie sterowaną armatę 120 mm.

Obok reprezentantów aktualnej, trzeciej generacji czołgów, w kilku europejskich armiach wciąż są używane pojazdy starszego typu, a także maszyny zaprojektowane i zbudowane poza Europą.

Te francuskie czołgi zaliczane do pierwszej generacji są uzbrojone w 105-milimetrową armatę i są obecnie użytkowane w Europie przez armie Cypru oraz Bośni i Hercegowiny. AMX-30 to owoc wspólnego programu budowy czołgów, zainicjowanego przez Niemcy (wówczas zachodnie) i Francję.

Ostatecznie kooperanci nie porozumieli się w kwestii produkcji wspólnego modelu czołgu, w rezultacie czego powstały dwie bardzo zbliżone konstrukcje – AMX-30 i Leopard 1. Oba czołgi zbudowano według założeń, które nad odporność pancerza stawiały mobilność pojazdów.

Pierwszy powojenny niemiecki czołg podstawowy pozostaje w Europie na uzbrojeniu armii Grecji i Turcji. Leopard 1 jest uzbrojony w 105-milimetrową armatę i charakteryzuje się słabą – jak na współczesne standardy – ochroną pancerną.

Poza podstawowym wariantem Leoparda 1 wiele armii zachodniej Europy korzysta także z różnego rodzaju pojazdów specjalistycznych, zbudowanych na jego podwoziu. Wśród tych konstrukcji są m.in. przeciwlotnicze zestawy Gepard, którymi Niemcy wsparły Ukrainę.

W europejskich armiach służą także czołgi zaprojektowane poza Europą. Należą do nich nowoczesne, dostarczone już do Polski Abramsy (na razie wypożyczone) i koreańskie K2 (zainteresowanie K2 wyrażają także Norwegia i Rumunia).

Poza nowoczesnymi konstrukcjami, w Europie używane są nadal stare amerykańskie czołgi M60 Patton, eksploatowane przez Turcję. W 2022 r. swoje ostatnie M60 wycofała (formalnie, bo praktycznie nastąpiło to kilka lat wcześniej) Hiszpania, gdzie maszyny te pozostawały w eksploatacji w jednostce piechoty morskiej.

Podobnie jak w przypadku pojazdów specjalistycznych zbudowanych na podwoziu Leoparda 1, w ciągłej eksploatacji pozostaje w europejskich armiach sprzęt wykorzystujący podwozia czołgów M60, a nawet jeszcze starszych, amerykańskich M48. Stanowią one bazę dla ciągników ewakuacyjnych, wozów zabezpieczenia technicznego, jak M88 Hercules, mostów czy różnego sprzętu saperskiego i inżynieryjnego.