Czy impresjoniści przedstawiali na swoich obrazach smog?

Z obrazami tak słynnych impresjonistów, jak chociażby Claude Monet, zapewne zetknęły się kiedyś nawet osoby nie interesujące się na co dzień malarstwem. Tych malarzy zazwyczaj podziwia się za ich wyobraźnię, rewolucyjny styl. Ale czy na pewno była to tylko ich wyobraźnia? A może malowali to, co już za ich czasów stawało się widoczne?

Naukowcy zajmujący się zmianami klimatycznymi zasugerowali w nowych badaniach, że rozmyte, zamglone krajobrazy tak naprawdę odzwierciedlają warunki atmosferyczne tamtych czasów – zanieczyszczone smogiem niebo.

Opis i rezultaty badań ukazały się na łamach pisma "Proceedings of the National Academy of Sciences" (DOI: 10.1073/pnas.2219118120).

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

To, co szczególnie zwraca uwagę, kiedy spojrzymy na obrazy Claude’a Moneta lub Josepha Mallorda Williama Turnera to to, że wydają się one zamglone. Czy jednak była to tylko przyjęta przez ich autorów forma wyrazu, czy też specyficzny sposób przedstawienia konkretnego elementu rzeczywistości, z jakim już wtedy ludzie musieli mieć do czynienia?

Taką tezę wysnuli ostatnio naukowcy, a elementem tym miałoby być to, z czym w obecnych czasach zmagamy się w coraz większym stopniu: zanieczyszczenie powietrza. Pamiętajmy, że obaj wspomniani impresjoniści tworzyli w erze rewolucji przemysłowej.

W nowych badaniach naukowcy przeanalizowali około 100 ich obrazów i doszli do wniosku, że to, co brano za ich styl, tak naprawdę mogło stanowić "uchwycenie zmian w środowisku optycznym". Jeżeli przyjęlibyśmy powyższe założenie, szczególnie powinno być to widoczne na podstawie obrazów Josepha Turnera, o którym mówi się, że urodził się w epoce żagli, a zmarł w erze pary i węgla. To w trakcie jego życia miały miejsce największe zmiany, jeżeli chodzi o środowisko, w którym przyszło mu żyć. Mieszkał w Londynie, a w trakcie pierwszej fazy rewolucji przemysłowej to właśnie w stolicy Wielkiej Brytanii doszło do znacznego zwiększenia poziomu zanieczyszczenia powietrza, czego skutkiem był chociażby słynny wielki smog londyński. Z kolei Claude Monet był świadkiem skutków, jakie spowodowała druga faza rewolucji, mieszkał zaś w Londynie i w Paryżu.

W jaki jednak sposób moglibyśmy zbadać czy Joseph Turner oraz Claude Monet rzeczywiście uwidocznili na swoich dziełach optyczne skutki zanieczyszczenia otaczającej ich atmosfery? Po pierwsze, postanowiono skupić się na lokalnych poziomach dwutlenku siarki w miastach, w których obaj żyli. Po drugie, naukowcy przyjrzeli się temu, w jaki sposób zanieczyszczenie to może wpływać na natężenie światła oraz zredukować kontrast widzianych obiektów.

Analizując dzieła artystów można stwierdzić, że na przestrzeni lat obrazy obu mistrzów stawały się w coraz większym stopniu zamglone, a paleta barw zaczęła się "wybielać".

Zdaniem naukowców poziom toksycznych mikroskopijnych cząsteczek w powietrzu w Londynie i Paryżu tamtych lat przypominał nieco ten, z którym mamy obecnie do czynienia w takich miastach, jak Pekin, Meksyk czy New Delhi. A cząsteczki te absorbują i rozpraszają światło sprawiając, że widziane z dystansu obiekty wydają się zamglone. A że dotyczy to wszystkich długości światła zanieczyszczenie powietrza sprawia, że to, co widzimy zyskuje białawy odcień.

Prowadzi to zatem do paradoksalnego wniosku, że o ile zazwyczaj impresjonizm przeciwstawia się realizmowi, to akurat w przypadku impresjonistycznych obrazów mogły w większym stopniu odzwierciedlać ówczesną rzeczywistość, niż się to może na pierwszy rzut oka wydawać.