Stefan Bryła. Biografia geniusza

Stefan Bryła miał niezwykle ciekawe życie. Na wielu polach był pionierem – i to na skalę światową. Był również patriotą, który nie wahał się narażać w obronie ojczyzny. W 1943 roku zapłacił za to najwyższą cenę…

Stefan Władysław Bryła urodził się 17 sierpnia 1886 roku w Krakowie. Jego ojciec, Paweł, uczył historii i języka polskiego w gimnazjum. Matka, Eligia Władysława z Chrzanowskich, zajmowała się sprawami domowymi. Stefan był niezwykle utalentowanym uczniem. Wyższą Szkołę Realną w Stanisławowie ukończył celująco. Potem były studia na wydziale inżynierii lwowskiej Politechniki, które zakończył z mianem "znamienicie uzdolnionego", m.in. w dziedzinie budowy mostów. 12 lipca 1909 roku uzyskał tytuł doktora nauk technicznych. Rok później zrobił habilitację. Prowadził wówczas prace dotyczące statyki budowli.

Młody, zdolny naukowiec pracował jako asystent na lwowskiej uczelni. Potrzebował jednak dodatkowych możliwości rozwoju. Dało mu je stypendium fundacji ś.p. W. Osławskiego Akademii Umiejętności, dzięki któremu mógł wyjechać za granicę. Kształcił się kolejno na Politechnice Berlińskiej w Charlottenburgu, École des Ponts et Chaussées we Francji oraz University of London. Potem ruszył w – dosłownie – daleki świat. Najpierw wylądował w Kanadzie i Stanach Zjednoczonych. I po raz pierwszy zapisał się w historii. W Nowym Jorku stawiano właśnie najwyższy wówczas budynek – dom towarowy Woolworth Building – a Stefan Bryła miał swój wkład w jego powstanie. Do Lwowa powrócił przez Hawaje, Japonię, Chiny oraz Syberię.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Niebawem jego życie znów miało się zmienić. 20 czerwca 1914 roku ożenił się z Marią Tustanowską, absolwentką Konserwatorium Muzycznego we Lwowie. Kiedy wyruszyli w podróż poślubną, zaczęła się I wojna światowa, która uniemożliwiła im powrót. Zostali nawet tymczasowo internowani przez Rosjan. Zamieszkali w Kijowie, gdzie Bryła został prezesem Związku Inżynierów i Techników Polskich na Rusi. W końcu jednak Polska się odrodziła – i wezwała Stefana w kamasze. W listopadzie 1918 roku uczestniczył w obronie Lwowa przed ukraińskimi atakami. Służbę w Brygadzie Lwowskiej zakończył 25 maja 1919 roku. Ale nie oznaczało to końca jego przygody z armią. Był uczestnikiem słynnej Bitwy Warszawskiej. Ostatecznie z wojska został zwolniony 30 października 1920 roku.

Wreszcie mógł rozpocząć karierę naukową (i administracyjną) z prawdziwego zdarzenia. Sprawował m.in. inspekcję nad odbudową mostu Poniatowskiego. 18 grudnia 1920 roku mianowano go Naczelnikiem Wydziału w Ministerstwie Robót Publicznych. Zrezygnował z tej pracy we wrześniu 1921 roku, by objąć katedrę profesora zwyczajnego budowy mostów na Politechnice Lwowskiej. 18 grudnia 1934 roku został profesorem zwyczajnym na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej. Do wybuchu wojny był dziekanem tego wydziału. W międzyczasie zakosztował też kariery politycznej jako poseł z ramienia Chrześcijańskiej Demokracji.

Stefan Bryła był człowiekiem niezwykle zapracowanym. Znalazł jednak czas, by napisać siedem rozdziałów rewolucyjnego "Podręcznika inżynierskiego", który powstawał w latach 1927–1932. Łącznie miał na koncie ok. 250 różnych prac naukowych. Miał osobistą sekretarkę, pewną starszą panią o której mówiono, że jest jedyną, która jest w stanie zorientować się w jego planie dnia. Niektórzy sugerowali nawet, że wie również, gdzie, kiedy i z kim Bryła chadza na randki…

Za największe osiągnięcie Stefana Bryły można zdecydowanie uznać most na rzece Słudwi pod Łowiczem, który powstawał w latach 1926–1928. Jego rozpiętość wynosiła 27 metrów. Do użytku oddano go 12 sierpnia 1929 roku. Była to konstrukcja przełomowa, o której pisano na całym świecie. A to dlatego, że był to pierwszy na świecie całkowicie spawany most. Ale wkład prof. Bryły był wtedy istotny z jeszcze jednego powodu. Otóż dla Ministerstwa Robót Publicznych opracował przepisy dotyczące stosowania spawania w budownictwie. Stały się one wzorcem dla wielu innych państw. Było to istotne ze względów technicznych – aż do lat 50. nie można było bowiem w pewny sposób kontrolować jakości spoin.

Ale wspomniany most to nie jedyna słynna spawana konstrukcja zaprojektowana przez Stefana Bryłę. To on stoi za szkieletem wieżowca Towarzystwa Ubezpieczeniowego "Prudential". W tamtych czasach był to najwyższy budynek w Warszawie. Mierzył 60 metrów, co przekładało się na 17 pięter. I naprawdę była to solidna konstrukcja. Kiedy wybuchło Powstanie Warszawskie, wieżowiec został trafiony ponad 100 razy pociskami artyleryjskimi! Mimo to wytrzymał – i stoi do dzisiaj. Obecnie znajduje się w nim hotel "Warszawa".

Gdy w życie Stefana Bryły kolejny raz brutalnie wtargnęła wojna, wbrew zakazom okupacyjnych władz próbował nadal kierować pracami Wydziału Architektury. Zaangażował się w tajne nauczanie, prowadząc zajęcia dla studentów i doktorantów. Od roku 1942 był także wykładowcą w Państwowej Wyższej Szkole Technicznej. Już wtedy zasłużył się dla powojennej Polski, przygotowując jako dyrektor Departamentu Robót Publicznych i Odbudowy w Delegaturze Rządu na Kraj plan odbudowy państwa.

Ale na tym nie koniec. Jeżeli ktoś wie, jak konstruować solidne mosty, można się spodziewać, że będzie również wiedział, jak je efektywnie… niszczyć. I na tym właśnie polu zasłużył się profesor Bryła. Przygotował bowiem dla Kedywu dokładną instrukcję prawidłowego wysadzania stalowych konstrukcji.

Za podziemną działalność w 1942 roku został aresztowany. Osadzono go na Pawiaku. Opuścił go w grudniu tego samego roku, ponieważ został wykupiony. Dla nazistów jednak był recydywistą, bo powrócił do przerwanej działalności – tajnego nauczania. Zatrzymali go ponownie 16 listopada 1943 roku – z całą rodziną. Tym razem koniec był tragiczny. Niespełna miesiąc później wszyscy zostali rozstrzelani w ulicznej egzekucji. Razem z nimi Niemcy zabili kilkadziesiąt osób – zakładników. Stało się to 3 grudnia 1943 roku w pobliżu zajezdni tramwajowej na ul. Puławskiej. Ciała Stefana Bryły nie odnaleziono. Na Starych Powązkach stoi jego symboliczny grób (kwatera 57-IV-27). I choć jego nazwisko jest dziś zapomniane, o jego geniuszu wciąż świadczą pozostawione przez niego konstrukcje.

Bibliografia

1. K. Flaga, Mosty – obiekty inżynierskie rozpięte ponad czasem i przestrzenią, cz. 2, "Nowoczesne Budownictwo Inżynieryjne", Listopad-Grudzień 2011.
2. Stefan Bryła (1886-1943), gigancinauki.pl, dostęp: 29.11.2024.
3. A. Jermakowicz, Stefan Bryła (1886-1943), bcpw.bg.pw.edu.pl, dostęp: 29.11.2024.
4. M. Mistewicz, Pierwsi naczelnicy Wydziału Mostowego Departamentu Dróg Kołowych, "Drogownictwo", nr 1/2018.
5. Materiały Stefana Bryły (1886-1943), archiwum.pan.pl, dostęp: 29.11.2024.
6. Wielcy polscy wynalazcy w II Rzeczypospolitej – Stefan Bryła, rzeszow.ipn.gov.pl, dostęp: 29.11.2024.