Miliony Polaków odczuwa FOMO. Nie potrafią wylogować się do życia

– Dzięki pozyskanym danym wiemy, że wysokie FOMO dotyczy 16 proc. polskich internautów powyżej 15. roku życia. To liczna grupa, bo oznacza, że kilka milionów Polaków może mieć kłopot z odłączeniem się od internetu i smartfona – mówi w rozmowie z WP Tech, dr Anna Jupowicz-Ginalska, inicjatorka i koordynatorka badania z Wydziału Dziennikarstwa i Bibliologii Uniwersytetu Warszawskiego. – Jednak w raporcie chcemy nie tylko zwrócić uwagę na przykre konsekwencje nadmiernego użytkowania mediów cyfrowych. Pragniemy też zaproponować szereg rekomendacji, mogących pomóc w zwalczaniu tego niepokojącego zjawiska, które według nas jest już realnym problemem społecznym - zaznacza.

Dan Herman i Patrick McGinnis, którzy w latach 90. jako pierwsi użyli tego określenia, nie łączyli Fear of Missing Out wyłącznie z mediami społecznościowymi. Zdaniem mediów, social media miały FOMO spotęgować, uderzając w samoocenę i dobre samopoczucie użytkowników sieci. Prawdziwość tej tezy zweryfikowali uczeni.

Naukowcy nie tylko udowodnili związek między siecią a FOMO. Opracowali także skalę FOMO, dzięki której można oszacować stopień własnego "sfomowania". Pokłosiem rosnącej popularności fenomenu było dodanie jego akronimu do Oxford English Dictionary w 2013 roku.

Badania naukowców WDiB UW wykazały, że wysoko sfomowanych jest 16 proc. polskich internautów, kolejne 65 proc. należy do grupy średnio sfomowanej (ang. mid FOMO), zaś jedynie 19 proc. – do grupy o najniższym FOMO. Tymczasem szacuje się, że liczba internautów w Polsce to 26,9 mln osób. Oznacza to, że na FOMO cierpi kilka milionów polskich użytkowników internetu od 15 roku życia wzwyż.

- Inspiracją dla badań były nasze własne obserwacje i doświadczenia. Oczywiście zjawisko FOMO znaliśmy już wcześniej i zdawaliśmy sobie sprawę z jego związku z mediami cyfrowymi, to jednak – patrząc na tłumy zapatrzone w ekrany, na przykład w komunikacji miejskiej – mieliśmy wrażenie, że problem Fear of Missing Out w Polsce wymaga znaczącego nagłośnienia – mówi w rozmowie z WP Tech, dr Anna Jupowicz-Ginalska.

- Obserwując owo powszechne przywiązanie do urządzeń infokomunikacyjnych, zastanawialiśmy się, jaka jest skala FOMO w kraju i ile osób boi się, że wypadnie z obiegu, gdy chociaż na chwilę odwróci wzrok od ekranu. Warto podkreślić, że wyniki prezentowane w naszym raporcie nie wyczerpały ogromu danych, które zebraliśmy: wszak respondenci odpowiedzieli na blisko 500 pytań. Dalsze dane zamierzamy upubliczniać systematycznie, ponieważ są one równie interesujące co te już dotychczas zaprezentowane – dodaje.

Patrząc na technologiczne przyczyny stojące za FOMO, trudno nie zauważyć, że strach przed wypadnięciem z obiegu jest na rękę producentom aplikacji. Im dłużej zostajemy wewnątrz programu, tym lepiej. Walka obecnie odbywa się przede wszystkim o naszą uwagę, bo ta przekłada się na wpływy z reklam. Raz już próbowaliśmy leczyć się z uzależnienia od smartfona, przestawiając telefon na monochromatyczny wyświetlacz i efekty były naprawdę przyzwoite.

Jak producenci apek przejmują naszą uwagę dla własnych potrzeb? Szymon Szymczyk, marketingowiec i badacz nowych mediów przygotował interesująca listę, gdzie wymienia metody manipulacji naszą uwagą:

• Losowa nagroda – użytkownik aplikacji Facebooka nigdy nie wie, ile powiadomień zobaczy, gdy sięgnie po smartfon. To mechanizm znany dobrze w branży hazardowej – losowa nagroda uzależnia silniej niż taka, którą możemy przewidzieć.
• Informacje zwrotne – lajki i komentarze pod wpisem wywołują emocje u autora i komentujących osób. Dla osoby dającej lajka to tylko kliknięcie, dla odbiorcy sygnał „zostałem doceniony”.
• Szybkość komunikacji
• Poczucie wzajemnego zobowiązania – na Snapchacie były kiedyś "streaki". To oznacza, że aplikacja pokazywała, przez ile dni z rzędu wymieniliśmy się z daną osobą wiadomościami przynajmniej raz na dobę. Wystarczyło, że jedna osoba nie odpowiedziała i "streak" był zerowany. Podobno młodzież jadąca na wczasy offline dawała dostęp do swoich kont znajomym, byle nie stracić streaków.
• Powiadomienia o tym, że odbiorca przeczytał wiadomość – „jeśli zobaczył wiadomość, to dlaczego nie odpisuje?” I w drugą stronę: „ok, on wie, że przeczytałem tę wiadomość. Wypada jakoś zareagować.”
• Wywoływanie silnych emocji – o tym, co widzimy w social media decydują algorytmy, a one premiują treści, które wywołują silne emocje.
• Niekończący się strumień treści – nie da się przewinąć instagramowego feedu do końca, tak samo, jak nie da się obejrzeć wszystkich filmów, które podsuwa nam automatycznie YouTube. To my musimy podjąć decyzję i wyjść z aplikacji.

Brzmi źle? Bo tak jest, a za FOMO w głównej mierze można winić projektujących apki (a w szerokiej perspektywie system, który premiuje wpływy z reklam nad wszystko inne). Mowa tu oczywiście o segmencie mobilnym, ale używający komputerów czy laptopów nie są wcale bezpieczni. Dlatego warto krytykować FOMO nie z pozycji smartfona czy tabletu, ale tego, co znajduje się wewnątrz, zauważa Szymczyk. I trudno się z nim nie zgodzić.

Zapytana o ten aspekt badań, Jupowicz-Ginalska zauważa złożoność zagadnienia FOMO.

- FOMO jest interdyscyplinarne. Wiąże ze sobą wątki psychologiczne, humanistyczne, socjologiczne, medioznawcze, marketingowe czy ekonomiczne. Na taką wielowątkowość zagadnienia odpowiedzieliśmy zespołem, który połączył badaczy reprezentujących różne dziedziny: informatologów, socjologa, psychologa i medioznawcę – wymienia. - W ten sposób możemy zaproponować pewien zestaw zasad oraz porad, które mogą pomóc w walce z FOMO. Dotychczasowe badanie jest tylko wstępem do kolejnych: planujemy nie tylko jeszcze bardziej pogłębiać to zagadnienia, np. w oparciu o badania jakościowe, ale też szukać wskazówek, których zastosowanie może złagodzić skutki FOMO – konkluduje.

Autorzy raportu przedstawili też sposoby na to, by walczyć z FOMO. Zaleca się między innymi, by nawiązywać i podtrzymywać relacje w świecie rzeczywistym, ćwiczyć podejmowanie samodzielnych decyzji, uniezależniać się od opinii innych, stawiać granice sobie i innym oraz mieć świadomość relacji między autokreacją w mediach a poczuciem przynależności.