Antyczny cud techniki. "Komputer" sprzed 2 tysięcy lat

Mechanizm z Antykithiry był urządzeniem, które znacznie wyprzedzało swoje czasy. Przyrząd powstał w Grecji ok. II w. p.n.e. i służył do obliczania pozycji ciał niebieskich.

O stopniu zaawansowania mechanizmu świadczy najlepiej fakt, że dopiero w XVIII w. powstały zegary o podobnym poziomie złożoności. Nic dziwnego, że urządzenie odkryte w 1901 r. fascynuje naukowców i opinię publiczną od ponad 120 lat.

Artefakt jest powszechnie uważany za najstarszy przykład komputera analogowego, jaki kiedykolwiek znaleziono. Mechanizm składał się z 82 podzespołów, w tym z 37 starannie wykonanych kół zębatych z brązu (do naszych czasów zachowało się ich 30). Największe z kół ma średnicę ok. 13 cm i zawiera 233 ząbki. Całe urządzenie miało wymiary 34 cm × 18 cm × 9 cm.

W 2005 r. udało się zajrzeć do wnętrza mechanizmu, wykorzystując do tego technologię skanowania tomografem komputerowym. W środku znajdowały się m.in. opisy dotyczące ruchów Słońca, Księżyca i pięciu znanych wówczas planet (przyrząd opierał się na antycznym przekonaniu, że to Słońce krąży wokół Ziemi). W 2016 r. badacze uznali, że odczytali wszystkie znajdujące się we wnętrzu inskrypcje, złożone z 3400 znaków.

Nie wiadomo, kto jest twórcą mechanizmu, ale warto wspomnieć, że rzymski mówca Cyceron wspominał o podobnych urządzeniach, wykonanych przez Archimedesa w III wieku p.n.e. Część badaczy twierdzi, że początkowa kalibracja przyrządu z Antykithiry miała miejsce w 204 r. p.n.e., inni, że mógł to być 23 grudnia 178 r. p.n.e.

Tajniki mechanizmu zostały szczegółowo opisane w 2021 r. "Rozwiązanie tej zagadki pokazało twórczy geniusz - połączenie cykli astronomii babilońskiej, matematyki z akademii platońskiej i astronomii starożytnej Grecji" – wskazywali wtedy badacze z Uniwersytetu Londyńskiego. Należy mieć przy tym na uwadze, że dopóki nie zostanie znaleziony kompletny i niezniszczony przykład podobnego urządzenia, możemy tylko domniemywać, jaka była zasada jego działania.

Według badaczy mechanizm był obracany za pomocą małej ręcznej korby (nie było jej w znalezisku, stąd uznano ją za brakujący element), która była połączona z głównym kołem zębatym za pomocą innego koła zębatego. 

W rezultacie datownik na przedniej tarczy przesuwał się na odpowiedni dzień kalendarza. Gdy korba była obracana, dochodziło do obrotu połączonych kół mechanizmu, co pozwalało na jednoczesne określenie pozycji Słońca i Księżyca oraz momentu ich zaćmienia, cyklu kalendarzowego, fazy Księżyca oraz – być może –położenia poszczególnych planet.

Adam Gaafar, dziennikarz Wirtualnej Polski