Nie tylko Krokodyle i Szatany. Poznański strażak ojcem miotacza ognia

W pierwszym roku Wielkiej Wojny niemieccy żołnierze w Lesie Argońskim we Francji użyli nieznanej dotąd broni o wielkim znaczeniu psychologicznym – miotaczy ognia. Jednak to dzień 26 lutego 1915 roku uznaje się za narodziny tego strasznego środka walki, który łamał serca najodważniejszym. Pod Malancourt Niemcy rozpoczęli specyficzną walkę ogniową, której ojcem i największym entuzjastą był major Bernhardt Reddemann, oficer, zmagający się z przed wojną z ogniem w Poznaniu!

Idea zastosowania miotaczy ognia była prosta: w plecakowym zbiorniku przenoszona była łatwopalna ciecz, wyrzucana przez rurę w kierunku wybranym przez operatora i zapalana w momencie opuszczania końcówki miotacza. Pierwszy podstawowy miotacz ognia Flammwerfer M.16 mógł razić ogniem pozycje wroga nie tylko w bezpośrednim starciu, przy zdobywaniu lub obronie okopu, ale nawet te oddalone o 40 metrów od żołnierza, lub żołnierzy obsługujących miotacz.

W 1910 roku wynalazł go Richard Fiedler, a próby prowadzone były przez kilka lat w Poznaniu. Naturalnie idea ognia lecącego w stronę wroga znana była jeszcze w starożytności – miotacz był został ponoć użyty w 424 r. p.n.e. w czasie oblężenia miasta Delion – jednak później o nim zapomniano (choć usiłowano wskrzesić np. w czasie wojny secesyjnej w Ameryce Północnej). Powtórne pojawienie się w XX wieku zbiegło się z wojną światową. Orędownik użycia miotaczy ognia w walce, Bernhardt Reddemann, nie mógł wymarzyć sobie lepszego ich wykorzystania w sytuacji, gdy fronty na Zachodzie okrzepły w wojnie pozycyjnej na wielkich liniach okopów, zasieków i lejów po artyleryjskich kanonadach.

Dalsza część artykułu pod materiałem wideo

Wspomniany Richard Fiedler, berliński inżynier i wynalazca, już w 1901 roku przedstawiał armii założenia plecakowego urządzenia wyrzucającego pod ciśnieniem palącą się substancję. Oparte ono było na walcu o długości 1,2 metra, podzielonego na dwie części. W dolnej znajdował się sprężony gaz, który po uruchomieniu miotacza powodował, że z górnej łatwopalna substancja dostawała się pod ciśnieniem do rury i wylatywała nad zapalnikiem, zamieniając się w linię ognia. Oprócz kłębów gęstego dymu, miotacz wysyłał strumień ognia na odległość do 18 metrów. Cały ładunek można było bardzo szybko, w zasadzie w kilka sekund, wysłać w stronę wroga, przez co miotacz był urządzeniem jednorazowym, wymagającym później załadowania cieczą i gazem miotającym, a także wymiany zapalnika. Jednak kilka współpracujących miotaczy mogło zdziałać cuda na swoim odcinku natarcia.

Armia zaakceptowała pomysł. Autora już znała – artykuły o zdolnym inżynierze, który potrafił zapalić w czasie publicznych sztuczek wodę, karmiły wyobraźnię czytelników. Fiedler po prostu ostrożnie nalewał łatwopalną ciecz do zbiornika wodnego, która unosiła się na powierzchni i wystarczyło jedynie sięgnąć po zapałki. Wojsko zatem zasponsorowało badania i w 1905 roku odebrało kolejny model urządzenia.

Innym wynalazcą w tym czasie był Bernhard Reddemann, strażak z Poznania, Wrocławia i Lipska, którego wyobraźnię pobudziła informacja o japońskim zastosowaniu pomp wyrzucających ropę w stronę bunkrów. W 1908 roku spotkał się z Fiedlerem. Sześć lat później rozpoczęli współpracę i pracowali nad ulepszeniem wojskowego Flammwerfera. Reddemann, który jeszcze przed wybuchem wojny także skonstruował swoje dwa prototypy urządzenia do projekcji ognia, mógł z bliska na wojnie obserwować i uskuteczniać jego działanie, bo awansowany do stopnia majora dowodził jednostką miotaczy ognia.

Po raz pierwszy Niemcy użyli bojowo miotaczy w Lesie Argońskim w 1914 roku, jednak przyjmuje się, że debiut miał miejsce w kolejnym roku, pod Verdun. Ilustracja Polska z 1938 roku pisała o tym wydarzeniu:

"Pierwszy atak miotaczy ognia wykonali Niemcy 26 lutego 1915 r. o godzinie 12 w lesie Malancourt, pod Verdun, przeciw Francuzom. Mordercze to urządzenie zastosowano na wielką skalę w bitwie pod Verdun w roku 1916. Utworzony został wówczas specjalny pułk miotaczy ognia (Rezerwowy pułk pionierów gwardii), którzy za swój 150 atak z rzędu w dniu 28 lipca 1916 r. otrzymał "trupią czaszkę" jako odznakę honorową. Organizatorem i dowódcą oddziału tej nowoczesnej, piekielnej broni, był ówczesny "Branddirektor" z Lipska, kapitan landwery Radddemann."

Reddemann podkreślał we wspomnieniach, że miotacz ognia nie tylko fizycznie niszczył wroga, ale miał ogromne znaczenie psychologiczne. Wróg bał się strumienia ognia, który niósł śmierć w potwornych męczarniach, bał się też kłębów czarnego dymu, zwiastujących obecność w danym sektorze żołnierzy wypalających okopy. Z kolei własna strona odbierała miotacze z zadowoleniem, jako środek wsparcia, przed którym przeciwnik nie mógł się obronić i opuszczał atakowane pozycje. Stosowano je zarówno w natarciu, jak i w obronie. W zasadzie był tylko jeden sposób na miotacze, trudny w realizacji: trzeba było w porę rozpoznać i celnie trafić ogniem karabinowym żołnierza niosącego zbiornik lub całe urządzenie. Po pierwsze, zatrzymywało to na jakiś czas zagrożenie, a po drugie, wybuch zbiornika wśród żołnierzy wroga także wpływał na morale.

Pierwsza jednostka miotaczy sformowana została 18 stycznia 1915 roku i nosiła nazwę Flammenwerfer Abteilung Reddemann. Pionierzy ją tworzący, 48 żołnierzy, wzięli udział w bitwie pod Malancourt i stali się zalążkiem kolejnych formowanych pospiesznie jednostek. W sumie do kwietnia 1915 roku, w kompaniach pionierów rezerwy służyło już 3 tysiące żołnierzy! Pułk pionierów miał od 30 do 40 lekkich miotaczy i 12-15 większych, obsługiwanych przez co najmniej trzech ludzi. Warto dodać, że choć ci żołnierze uważani byli za bardzo cennych i w ataku mieli osłaniać ich inni, choć miotacze ognia były mile widziane w jednostkach szturmowców, to Reddemann najchętniej "zatrudniał" w ich szeregach nie zawodowych wojskowych, ale doświadczonych… strażaków. Sam znał z doświadczenia sposoby opanowania ognia i zasady bezpieczeństwa, wiedział więc, że zmilitaryzowani strażacy – przynajmniej pod tym względem – są już wyszkoleni i nie boją się ognia, jak zwykli, niezwiązani z tą profesją żołnierze.

Wspomniane zagrożenie trafieniem i straszna śmierć w płomieniach własnego miotacza dla kolejnych ochotników były problemem. Sam sprzęt bywał zawodny, a zespoły obsługujących żołnierzy – szczególnie przy dużych modelach – szybko przyciągały uwagę obsad wrogich karabinów maszynowych i snajperów. Dlatego Francja i Anglia szybko wycofały własne jednostki miotaczy (po niemieckich sukcesach mieli je też Austriacy, Włosi i Rosjanie), a Niemcy z czasem również ograniczyli zastosowanie tych urządzeń. Nie przeszkodziło to oczywiście Fiedlerowi opatentować do końca wojny 18 wynalazków związanych z miotaczem, przy czym ostatni z nich dotyczył… miotacza lotniczego.

Traktat wersalski zabronił pokonanym Niemcom posiadania miotaczy ognia, ale jak w kilku innych przypadkach, w praktyce urządzenia te były rozwijane w zagranicznych niemieckich jednostkach badawczych. Dało to taki efekt, że w czasie II wojny światowej motacze wróciły do łask i oddały Niemcom nieocenione usługi w pierwszym etapie wojny ze Związkiem Radzieckim, przede wszystkim w niszczeniu umocnionych punktów oporu. Tym razem jednak montowane były na czołgach, co pozwalało przewozić więcej paliwa, stosować wydajniejsze urządzenia miotające, a przede wszystkim zapewniało lepszą ochronę załodze. Obok czołgów Pzkpfw II i III najciekawszymi pojazdami wyposażonymi w miotacze były chyba zdobyczne francuskie czołgi ciężkie Char B1.

Miotacze ognia w wersjach czołgowych używane były też przez Rosjan w wojnie z Finlandią w latach 1940-41, przez Brytyjczyków, których ciężkie Churchille w wersji Crocodile wypalały gęste żywopłoty po lądowania w Normandii i przez Amerykanów, których lekkie Stuarty z miotaczami, przez swoją skuteczność w zwalczaniu japońskich bunkrów w dżungli, dorobiły się wymownej nazwy Satan.

Polacy także znali miotacze ognia. Przed II wojną w magazynach Wojska Polskiego miało być około 400 miotaczy plecakowych, głównie krajowej konstrukcji, produkcji Zielińskiego i Sendera. Nie wykorzystano ich we wrześniu 1939 roku.

Za to na Wale Pomorskim i w Kołobrzegu walczyli żołnierze batalionu chemicznego 1 Armii Wojska Polskiego, dysponujący 59 plecakowymi miotaczami ROKS-3. Po wojnie dość słabo rozwijano jednostki o tym charakterze. Ostatecznie w latach 80. XX wieku wykazywano miotacze w sześciu plutonach należących do obrony przeciwchemicznej (cztery plutony) i po jednym w 6. Pomorskiej Dywizji Powietrzno-Desantowej i w 7. Dywizji Obrony Wybrzeża.

Bibliografia:

1. Ilustracja Polska 1938.09.25 R.11 Nr 39, "Wielka wojna"
2. Richter Sophie, The Soldier at the Western Front – The Use of Flamethrower, w: https://www.hi.uni-stuttgart.de, 2015 (dostęp: 14.02.2022)
3. Szulc Tomasz, Miotacz ognia LPO-50 w: https://www.magnum-x.pl/ (dostęp: 14.02.2022)
4. Wictor Thomas, Flamethrowers! For Ellie, w: http://www.thomaswictor.com/flamethrowers-for-ellie/ (dostęp: 14.02.2022)
5. Wictor Thomas, Playing with fire w: https://thelastredoubt.com/playing-with-fire, (dostęp: 14.02.2022)
6. Wróbel Tadeusz, Pancerne smoki – czołgowe miotacze płomieni, w: https://geekweek.interia.pl, (dostęp: 14.02.2022)