Polska nie będzie naukową potęgą, o ile nie zmienią się trzy podstawowe kwestie

Sztuczna inteligencja lecząca zerwane Achillesy, antybakteryjne implanty dentystyczne i tańsze panele słoneczne. Polskie osiągnięcia naukowe mają szanse na komercjalizację. Jeśli tylko pokonają kilka przeszkód stawianych przez polską rzeczywistość.

- Inwestujemy w młodych ludzi, bo chcą działać, zmieniać otaczającą ich rzeczywistość i mają masę pomysłów, o których moje pokolenie nawet nie pomyśli – mówi mi prof. dr hab. Marek Godlewski, kierownik Centrum transferu Technologii w Instytucie Fizyki PAN.

Instytut ten stawia dziś na młodych badaczy i naukowców. Mają oni szansę w realny sposób zmieniać choćby medycynę. Pod warunkiem, że ktoś ich pomysły kupi…

Z prof. Godlewskim rozmawiam w trakcie konferencji Inno Thinking poświęconej naukowym startupom prawcowników IF PAN. Od pierwszej minuty na tej imprezie widzę, że polscy naukowcy nie odstają od kolegów i koleżanek z zachodu pod względem pomysłowości.

W ramach projektu "Green House" naukowcy IF PAN zaprezentowali metodę produkcji ogniw fotowoltaicznych, która obniża ich cenę o 10 procent. Grupa pracowników IF PAN i SGGW pokazała kolejne zastosowania ich nowatorskiej, antybakteryjnej powłoki, która może być stosowana w implantach medycznych i zmniejszać ryzyko powikłań, odrzuceń i stanów zapalnych. Z kolei spin-off pracowników IF PAN i UW zaprezentował narzędzie, które w oparciu o sztuczną inteligencję pomoże radiologom w interpretowaniu i opisywaniu zdjęć zerwanych ścięgien Achillesa. Szczególnie to ostatnie zrobiło na mnie wrażenie w praktyce pokazując, jak sztuczna inteligencja może pomóc ludziom w ogarnięciu nawału informacji.

Niestety pod innymi względami dzieli ich przepaść

Naukę w Polsce i na Zachodzie (oraz w dalekiej Azji) dzieli przede wszystkim dostęp do funduszy. Polska przeznacza na rozwój nauki (nowatorskie badania i patenty) około osiem razy mniej niż wynosi średnia Unii Europejskiej. Pod względem liczby patentów zgłoszonych do Europejskiego Biura Patentowego (534) byliśmy w 2018 na 25. miejscu. Za rok 2019 nie ma jeszcze danych.

Od Polski niewiele mniej zgłoszonych patentów do EPO (European Patent Office) mają m.in.: Singapur (523), Luxemburg (455), Lichtenstein (455), Kajmany (367), Puerto Rico (365) czy Barbados (332). Kraje jak Niemcy, Francja, Szwajcaria czy Holandia zgłosiły w 2018 kila lub kilkanaście tysięcy wniosków patentowych. Możemy się jedynie pocieszać, że jesteśmy "liderem regionu", bo mniej od Polski wniosków złożyły: Czechy (242), Węgry (120) czy Słowacja (50).

Problemów, jakie napotyka polska nauka na drodze do stania się realną potęgą, jest kilka. Pierwszym i najważniejszym są pieniądze. Powtarzają mi to zarówno młodzi naukowcy stawiający swoje pierwsze kroki w poważnych projektach, jak i doświadczeni profesorowie z kilkudziesięcioletnim stażem. Naukę "robią" bowiem ludzie i pieniądze. Ludzie bez pieniędzy zrobią najwyżej dobre wrażenie na konferencjach. Z kolei kraje, które decydują się przeznaczać poważne kwoty na innowacje, ale nie mają ludzi, po prostu ich sobie "kupują" np. z Polski.

Drugim problemem na który zwracają mi uwagę rozmówcy jest ograniczona możliwość współpracy pomiędzy nauką, a biznesem. Jest ona niezbędna do tego, aby osiągnięcia naukowe urealniać. Polski biznes z polską nauką nie dogadują się z kilku powodów. Inwestycje w badania rozwojowe to dla firm dodatkowe wydatki. Polskich przedsiębiorców często na to nie stać, zwłaszcza, że nie mamy dużych, prywatnych przedsiębiorstw energetycznych czy zaawansowanych technologii.

- W ostatnich latach UE stawia na małe i średnie firmy – mówi mi prof. Godlewski. – To do nich skierowane są europejskie projekty i granty. Warunkiem jest wyłożenie przez firmy wkładu własnego np. w wysokości 30 proc. To może być kwota nawet kilku milionów euro. Wykluczenie dużych firm, zatrudniających powyżej 300 pracowników sprawia, że w Polsce nie ma komu korzystać z tych europejskich programów. Małych i średnich firm nie stać, a duże nie mogą.

Trzeci problem dotyczy przede wszystkim młodych naukowców, którzy mają ogromne chęci, ale nie mają doświadczenia i obycia w naukowym świecie. W rozmowach ze mną powtarzają, że brakuje im czysto organizacyjnego wsparcia, a także kontaktów. Okazuje się, że świat polskiej nauki jest podzielony na małe grupki "okopane" na swoich uczelniach, uniwersytetach i w instytutach. Dlatego, gdy młody naukowiec uzyska już np. europejski grant na swój projekt, to musi troszczyć się od niego od A do Z.

W praktyce oznacza to, że z naukowca staje się z dnia na dzień: dyrektorem finansowym, specjalistą HR, księgowym, administratorem IT i obsługą techniczną, handlowcem itp. itd. Czas na faktyczne badania naukowe pozostaje mu po godzinach i w weekendy. Dlatego uczelnie i instytuty powinny zainwestować w osoby, które pełniłby rolę menadżerów projektów i pomagały naukowcom w ich pracy. Oczywiście tylko wtedy, jeśli chcą, aby badania prowadzone przez ich pracowników kilkukrotnie przyspieszyły.

Naukę też trzeba sprzedać

Ostatni problem, o którym nikt mi nie mówił, ale który jest widoczny jak na dłoni, to brak umiejętności PR-owych, marketingowych i sprzedażowych polskich badaczy. Można pomyśleć, że naukowiec nie jest od sprzedawania, tylko od "robienia" nauki. Rzeczywistość jednak pokazuje, że do skutecznego promowania swoich osiągnięć potrzebne są umiejętności łatwego nawiązywania kontaktów i interesującego opowiadania o swojej pracy, choćby po to, żeby zdobyć prywatnego inwestora.

Światełkiem w tunelu są osoby pokroju profesora Godlewskiego, który inwestuje w młodych naukowców i centra transferu technologii. Jednak bez diametralnej zmiany podejścia do finansowania badań naukowych na poziomie krajowym i bez zmiany podejścia do organizacji pracy i dzielenia się wiedza na poziomie jednostek naukowych nic się w Polsce nie zmieni.