Syberyjska tundra może zniknąć z map świata. Naukowcy biją na alarm

Naukowcy i autorzy badań opublikowanych w czasopiśmie "Nature Climate Change" ostrzegają, że bez znaczącego ograniczenia emisji syberyjska tundra może zniknąć do 2500 r. Skutki będą poważne: od przyspieszenia ocieplenia przez uwolnienie niebezpiecznych drobnoustrojów i związków chemicznych, po presję na lokalne społeczności i ekosystemy. Nawet w bardziej optymistycznym scenariuszu może zniknąć ok. 70 proc. charakterystycznego krajobrazu syberyjskiej tundry.

Tundra to bezdrzewna formacja roślinna, którą spotkać można jedynie w strefie okołobiegunowej, gdzie panują niskie temperatury i utrzymuje się wieczna zmarz­lina. Surowy klimat wymusza warunki - dominuje tam mech, porosty, trawy i niewielkie krzewinki, a gleby są ubogie w składniki odżywcze ze względu na powolny rozkład materii organicznej. Syberyjska tundra jest największą na świecie - zajmuje ponad 3 mln km kw. - to około połowa całkowitej powierzchni tundry na Ziemi.

"Utrata tundry będzie nie tylko ciosem dla bioróżnorodności i ludzkiej kultury, ale może również pogłębić ocieplenie Arktyki" – powiedział ekolog Stefan Kruse z Centrum Badań Polarnych i Morskich Instytutu Alfreda Wegenera (AWI) Helmholtza w Bremerhaven, w Niemczech w wywiadzie dla Live Science.

Topnienie wiecznej zmarzliny w Arktyce przyczynia się do emisji ogromnych ilości gazów cieplarnianych, co napędza dalsze ocieplenie. Według National Snow and Ice Data Center od 1960 r. do 2019 r. średnia temperatura w Arktyce wzrosła o prawie 4 stopnie Celsjusza. W regionach polarnych tempo zmian jest nawet dwukrotnie wyższe niż w innych częściach świata, co wzmacnia sprzężenia zwrotne klimatu. To ciepło zmniejszyło pokrywę lodową i wpływa również na ląd Arktyki. Jednym z tych skutków jest przesuwanie się na północ lasów modrzewia syberyjskiego. Nie wiadomo, jak szybko te lasy zastąpią trawiasty, krzaczasty ekosystem tundry.

Zmiany klimatyczne uderzają także w gatunki endemiczne i społeczności koczownicze. Nieńcy, których życie opiera się na tradycyjnych szlakach i zasobach tundry, mogą mierzyć się z zanikiem warunków do prowadzenia dotychczasowego trybu życia. Przesuwanie się granic lasu i wkraczanie modrzewi przekształca lokalne ekosystemy, co zmienia dostępność pastwisk i szlaków migracyjnych.

Badacze publikujący na łamach "Nature Climate Change" ostrzegają, że w miarę rozmarzania gruntu mogą się uwalniać drobnoustroje uwięzione od tysięcy lat. Arktyczna zmarzlina obejmuje ok. 24 proc. powierzchni lądów, a wśród zahibernowanych patogenów mogą znajdować się nieznane wirusy i bakterie wykazujące oporność na antybiotyki. To dodatkowy wymiar ryzyka dla zdrowia i środowiska.

Wraz z rozmarzaniem mogą do środowiska trafić także substancje promieniotwórcze, będące dziedzictwem testów jądrowych Związku Radzieckiego i działalności ośrodka Camp Century na Grenlandii. Wieczna zmarzlina skrywa ponadto metan, rtęć i arsen. Uwolnienie tych związków grozi zanieczyszczeniem wód i gleb oraz dalszym wzrostem emisji gazów cieplarnianych.

Na Syberii obserwuje się też eksplozje prowadzące do powstawania dużych kraterów w zmarzlinie, zwłaszcza na Półwyspie Jamalskim. Badacze wskazują mechanizm odsłaniania hydratów metanu przy rosnącym ciśnieniu osmotycznym. Uwolniony metan, silny gaz cieplarniany, może dodatkowo nasilać ocieplenie, tworząc kolejne sprzężenie zwrotne.

Odkrycia te stanowią przekonujące argumenty za dążeniem do ambitnej redukcji emisji paliw kopalnych. "Model zastosowany w badaniu można jednak również wykorzystać do zidentyfikowania najbardziej odpornych części syberyjskiej tundry" - oceniał Kruse.