Karabiny, które przyniosły wolność. Czym walczyli Polacy w 1918 roku?
11 listopada 1918 roku był dniem, który na zawsze zapisał się w historii Polski jako moment odzyskania niepodległości po 123 latach. Jak wyglądało zbrojenie polskich formacji wojskowych w tamtym czasie?
Marszałek Józef Piłsudski (1867-1953) dokonuje przeglądu oddziałów w Mińsku w 1919 r.
Gdy Polska odzyskała niepodległość dokładnie 107 lat temu, 11 listopada 1918 roku, żołnierze nie dysponowali wtedy jednolitym uzbrojeniem. Walczyli tym, co mieli - a były to karabiny i karabinki pochodzące z różnych armii zaborczych i od sojuszników. Jak przypomina PAP, w szeregach odradzającego się Wojska Polskiego można było znaleźć broń produkcji austriackiej, rosyjskiej, niemieckiej, francuskiej, a nawet amerykańskiej.
Pierwsze kroki do wolności
Pierwszym polskim oddziałem, który chwycił za broń w czasie I wojny światowej, była Pierwsza Kompania Kadrowa, utworzona w sierpniu 1914 roku w Krakowie. To właśnie z niej wyrosły Legiony Polskie. Według różnych źródeł, Kadrówka liczyła 145-168 żołnierzy, a ich głównym uzbrojeniem były właśnie karabiny i karabinki Mannlicher wz. 1890 i wz. 1895.
Wspomnienia legionistów wspominają też starsze modele, takie jak Werndl wz. 1873/77 czy Mosin wz. 1891, dostosowany do austriackiej amunicji. Jako broni krótkiej legioniści najczęściej używali pistoletów Frommer, Steyr wz. 1907 i wz. 1912 oraz rewolwerów Gasser wz. 1898. Nie przypadkiem broń pojawia się już w słowach pieśni, która stała się hymnem Kadrówki: "Choć Moskal, psia wiara, drogę nam zastąpi, to kul z mannlichera nikt mu nie poskąpi."
Polacy w armii rosyjskiej
Po drugiej stronie frontu, od sierpnia 1914 r., w armii carskiej, również tworzono polskie jednostki, m.in. Legion Puławski i Legion Lubelski. Często się reorganizowały - jedne formacje rozwiązywano, w ich miejsce powstawały inne. Po rozwiązaniu Legionu Puławskiego rozpoczęło się formowanie Brygady Strzelców Polskich, potem była Dywizja Strzelców Polskich, zaś w 1917 r. sformowano I Korpus Polski w Rosji, którego dowódcą został gen. Józef Dowbor-Muśnicki. Od jego nazwiska żołnierzy tej formacji nazywano Dowborczykami.
Ich podstawowym uzbrojeniem były karabiny Mosin wz. 1891 i wz. 1907, ale używano też starszych Berdanów wz. 1871 oraz broni importowanej – na przykład amerykańskich Winchesterów wz. 1895. Oficerowie korzystali głównie z rewolwerów Nagant wz. 1895 i Smith & Wesson wz. 1880, czasem także z pistoletów Mauser wz. 1896.
Polacy we Francji - Błękitna Armia
Równocześnie polscy ochotnicy formowali oddziały we Francji. Legia Cudzoziemska utworzona z polskich ochotników znana była jako Legion Bajoński. Następnie, w 1917 roku, powstała znacznie liczniejsza Armia Polska we Francji, znana jako Błękitna Armia generała Józefa Hallera. Liczyła około 70 tysięcy żołnierzy, uzbrojonych w francuskie karabiny Berthier wz. 1907/15 i Lebel wz. 1886/93. Po wojnie to właśnie "Hallerczycy" odegrali ważną rolę w walkach o granice odrodzonej Polski.
Na ziemiach polskich Legiony w 1916 roku przekształcono w Polski Korpus Posiłkowy, a rok później - w Polskie Siły Zbrojne (Polnische Wehrmacht), podporządkowane Niemcom. Wiązało się to z nowym uzbrojeniem - głównie karabinami Mauser wz. 1898. Część legionistów odmówiła jednak złożenia przysięgi na wierność cesarzowi, co doprowadziło do tzw. kryzysu przysięgowego i internowania wielu żołnierzy.
Broń niepodległej Polski
W dniu 11 listopada 1918 roku Wojsko Polskie liczyło około 30 tysięcy żołnierzy pochodzących z różnych formacji. Walczyli bronią zdobytą, odziedziczoną po zaborcach lub przekazaną przez sojuszników. W kolejnych latach armia szybko rosła - już w 1920 roku liczyła ponad 900 tysięcy ludzi.
Zaopatrzeniem w broń strzelecką zajmowały się specjalne departamenty w Ministerstwie Spraw Wojskowych. Po wojnie polsko-bolszewickiej i powstaniach śląskich rozpoczęto porządkowanie arsenałów. To pozwoliło Polsce skupić się na budowie własnej armii. Dobrze wyekwipowana armia opierała się na kontraktach zagranicznych oraz zdobycznej broni. W latach 1919-1921 sprowadzono do kraju setki tysięcy karabinów z zagranicy - głównie Mauserów, które stopniowo stawały się podstawową bronią polskiego żołnierza.
W odrodzonej II Rzeczypospolitej, na początku lat 20. władze wojskowe zdecydowały, że podstawowym karabinem wojska polskiego będzie Mauser wz. 1898 i pochodny od niego karabinek. W 1922 roku ich produkcję rozpoczęła Państwowa Fabryka Karabinów w Warszawie, a kilka lat później dołączyła Fabryka Broni w Radomiu. W ten sposób Polska przeszła od broni pochodzącej z wielu frontów do własnej, nowoczesnej produkcji - symbolicznie domykając epokę walki o niepodległość.
