Matejko na blockchainie i na Spitsbergenie

Tak robi Bank Pekao S.A., który od lat wspiera artystów, gromadząc dzieła sztuki. W jego zbiorze znajduje się już ok. 1200 obrazów, rzeźb i grafik. Wiele z nich pochodzi sprzed ponad 100 lat, a ich twórcami są najwybitniejsi polscy artyści. Można je podziwiać m.in. w Wirtualnej Galerii, muzeach, na wystawach plenerowych, a nawet na kartach kredytowych i w aplikacji.

Wyjątkowa karta kredytowa UNIQUE była początkiem nowego etapu mecenatu banku. W 2022 r. w Bankowości Prywatnej Pekao S.A. dokonano pierwszej na świecie tokenizacji sztuki w uniwersalnej instytucji finansowej. Obraz "Ściana pracowni" autorstwa Rafała Bujnowskiego został zdigitalizowany, a fragmenty dzieła ozdobiły awers 440 kart kredytowych UNIQUE. Bankowi udało się nie tylko stworzyć atrakcyjne i wyjątkowe produkty bankowe, ale – co ważniejsze – postawić pierwszy krok na drodze do dodatkowej, cyfrowej formy zabezpieczania sztuki.

Kolejnym krokiem na drodze do pełnej ochrony zbiorów Banku Pekao S.A. jest prowadzony w Bankowości Prywatnej Pekao S.A projekt ARCHIV3. Wyjątkowe dzieła sztuki zabezpieczono cyfrowo (przez tokenizację) i zarchiwizowano dla przyszłych pokoleń w najbezpieczniejszym miejscu na świecie: Światowym Archiwum Arktycznym. Trafiły tam obrazy m.in. Jana Matejki, Wojciecha Kossaka, Stanisława Wyspiańskiego oraz Juliana Fałata. Tym samym dzieła stały się nie tylko bezpieczne, ale też dostępne dla przyszłych pokoleń.

Tokenizacja zbiorów banku to proces wieloetapowy. Zaczyna się od precyzyjnego skanu cyfrowego dzieła sztuki za pomocą niezwykle czułego aparatu fotograficznego. Podczas tego procesu nawet kroki mogą zaburzyć jego pracę. Uzyskane obrazy są tak szczegółowe, że w przyszłości będzie można wykorzystać je do prac konserwatorskich czy rekonstrukcyjnych. Skany mają certyfikat i są cyfrową kopią oryginałów. Dzięki wykorzystaniu technologii blockchain i tokenizacji zapisane zostaną na zdecetralizowanej, niezmiennej i dostępnej dla każdego sieci, która przez ekspertów uznawana jest za dającą największe osiągalne dziś technologicznie bezpieczeństwo cyfrowe.

A czym są tokeny? To cyfrowe wersje rzeczy materialnych, w tym np. dzieł sztuki, kruszców czy nieruchomości, oraz niematerialnych, a więc wizerunku czy praw autorskich. Do sieci przenosi się je w całości lub dzieląc na kilka lub kilka tysięcy części. Dzięki zapisaniu tych informacji na blockchainie, użytkownicy sieci mają gwarancję, że dane są niezmienne, niezależne od żadnego podmiotu i transparentne.

Tokenizacja wykorzystuje technologię blockchain, która jest rozproszonym, otwartym, anonimowym i trwałym rejestrem danych wykorzystującym najnowocześniejsze odkrycia kryptografii. Komputery służące za rejestry danych są rozproszone po całym świecie, dzięki czemu uzyskujemy trwałość zapisanych informacji. Każdy może też w dowolnej chwili pobrać rejestr i dołączyć do zabezpieczania sieci blockchain przed próbami manipulacji danymi. Ponadto blockchain pozwala na równoczesne zachowanie anonimowości oraz otwartości danych. Są one publiczne, przez co możemy na przykład sprawdzić, ilu właścicieli ma dana kolekcja sztuki, ale nie jesteśmy w stanie określić, kto jest właścicielem. Co ważne, w sieci blockchain nie ma jednej instytucji, która ją kontroluje czy akceptuje. W tej technologii nazywa się to rozproszonym rejestrem, obecnie najbezpieczniejszym systemem internetowych działań. Nie można go podrobić, zmienić czy usunąć. Bank Pekao S.A. do tokenizacji wybrał eko-blockchain Aleph Zero, który podczas całego procesu generuje możliwie najniższy ślad węglowy.

Umieszczenie dzieła sztuki w cyfrowym bezpiecznym świecie tokenów NFT jest jedną z form zadbania o jego długowieczność i bezpieczeństwo. Bank Pekao S.A. poszedł jednak o krok dalej, archiwizując cyfrowe skany swoich dzieł na światłoczułych rolkach na archipelagu Svalbard w Norwegii. To tam swoją siedzibę ma Światowe Archiwum Arktyczne, zwane Biblioteką Końca Świata.

Zadaniem podziemnego skarbca jest ochrona dokonań ludzkości i zachowanie ich dla przyszłych pokoleń. Zdeponowane tam materiały mają przetrwać ponad 1000 lat. Zabezpiecza się je w pojemnikach z różnorodnych materiałów, wkładanych jeden w drugi, a przechowuje w temperaturze od -5 do -10 st. C. Metoda archiwizacji jest trwalsza od dysków twardych.

Pekao S.A. w Światowym Archiwum Arktycznym zdeponował cyfrowe kopie dziesięciu obrazów. To "Anioł" Jana Matejki, "Bratki" i "Orzeł" Stanisława Wyspiańskiego, fragment "Bitwy pod piramidami" Wojciecha Kossaka, "Martwa natura" i "Kopiec Kościuszki" Zygmunta Waliszewskiego, "Portret dyrektorów Kasy Oszczędnościowej w Krakowie: Zygmunta Kowalskiego i Walentego Staniszewskiego" Juliana Fałata i dwa obrazy Tadeusza Dominika z serii "Cztery pory roku" – "Wiosna" i "Jesień". Dziesiątkę zamyka współczesna artystka, która rozpoczęła współpracę z bankiem, Lia Kimura i jej "Mirror of soul".

Dzieła dołączyły do wielu ważnych zarchiwizowanych dokumentów i prac, m.in. konstytucji różnych krajów, dokumentów UNICEF-u, UNESCO, kopii "Krzyku" Edwarda Muncha, reprodukcji Rembrandta, oryginału "Boskiej komedii" Dantego czy manuskryptów Biblioteki Watykańskiej. A z rodzimego podwórka – tekstów noblistek: prozy Olgi Tokarczuk i poezji Wisławy Szymborskiej.

Projekt ARCHIV3 daje Bankowi Pekao S.A. oraz wszystkim odbiorcom sztuki podwójną gwarancję: najnowocześniejszy system dokumentacji cyfrowej oraz zdeponowanie cyfrowych kopii poza siecią. Połączenie archiwizacji online i offline to podwójne zabezpieczenie. Materialne dzieła sztuki mogą ulec zniszczeniu, przepaść, zaginąć lub się uszkodzić. Czasami nic po nich nie zostaje. Gdy nadamy im formę cyfrową, staną się bezpieczne.

W polskim muzealnictwie istnieją takie braki. Katalog dzieł zagubionych podczas II wojny światowej jest naprawdę obszerny. Na czele tej listy znajduje się najcenniejszy obraz. To "Portret młodzieńca" Rafaella. Arcydzieło – obok "Damy z łasiczką" Leonarda da Vinci – pochodzące z kolekcji Czartoryskich znamy jedynie z przedwojennych fotografii. Gdzie jest i czy przetrwał? Nie wiadomo. Znawcy sztuki nie tracą nadziei, że się odnajdzie.

Tokenizacja sztuki w Polsce dopiero się rozwija. Na Zachodzie jest już jedną z form inwestowania. Zamiast kupować kolejne nieruchomości, gromadzić kruszec, akcje czy polować na wyjątkowe okazje na aukcjach dzieł sztuki, można zainwestować w NFT. Jak to działa? Przyjrzymy się cyfrowym transakcjom najsłynniejszego obrazu Gustawa Klimta "Pocałunek".

Wiedeńskie Muzeum Belweder poddało go tokenizacji i fragmentaryzacji. Obraz został podzielony na 10 tys. kwadracików z NFT. Każdy z nich był wart prawie 2 tys. euro. Dzięki internetowym transakcjom każdy mógł stać się posiadaczem niewielkiego wycinka cyfrowej wersji jednego z najsłynniejszych obrazów na świecie.

Każdy z właścicieli małego wycinka cyfrowej wersji dzieła Klimta może następnie ten sam token odsprzedać kolejnej osobie, a historia transakcji zapisze się w kolejnym ogniwie łańcucha blockchain. NFT nie da się podrobić ani zmodyfikować, a jego zapis na blockchainie nie może zostać skasowany. Jest transparentny oraz, dzięki właściwościom sieci, pełni funkcję cyfrowego certyfikatu autentyczności danego tokenu, co w przypadku materialnych dzieł historycznych nie zawsze jest standardem.

Inwestorzy z pewnością dostrzegą także kolejne korzyści. Materialne dzieła sztuki wymagają odpowiednich warunków przechowywania, ochrony i często kosztowych konserwacji. Cyfrowy bezpieczny token jest inwestycją niewymagającą dodatkowych nakładów. Ta alternatywna forma pomnażania kapitału zyskuje coraz więcej zwolenników. Na świecie istnieją już serwisy sprzedające taką formę sztuki współczesnej.

Pekao S.A. kontynuując wieloletnią współpracę ze światem sztuki, doskonale identyfikuje współczesne trendy i zagrożenia związane z cennymi kolekcjami. Realizując takie projekty, jak UUNIQUE i ARCHIV3, a więc wykorzystując potencjał nowoczesnych technologii oraz zdobycze współczesnej archiwistyki, bank konsekwentnie zmierza w kierunku zapewnienia zgromadzonym zbiorom bezpieczeństwa i długowieczności. Co ważne, Pekao S.A. w ten sposób nie tylko dba o swoje zasoby, ale też dzieli się nimi z innymi, ułatwiając przyszłym pokoleniom kontakt z polską sztuką.

Projekt ARCHIV3 został przeprowadzony przez Bank Pekao S.A wspólnie z firmą Degen House, która czuwała nad warstwą technologiczną. Więcej można przeczytać na stronie banku.